امثال 23

۱ 1 چون با حاکم به غذا خوردن نشینی، درآنچه پیش روی تو است تامل نما.

When you sit to eat with a ruler, observe carefully what is before you,

۲ 2 و اگر مرد اکول هستی کارد بر گلوی خودبگذار.

and put a knife to your throat if you are a person who likes to eat a lot of food.

۳ 3 به خوراکهای لطیف او حریص مباش، زیراکه غذای فریبنده است.

Do not crave his delicacies, for it is the food of lies.

۴ 4 برای دولتمند شدن خود را زحمت مرسان واز عقل خود باز ایست.

Do not work too hard to gain wealth; be wise enough to know when to stop.

۵ 5 آیا چشمان خود را بر آن خواهی دوخت که نیست می‌باشد؟ زیرا که دولت البته برای خودبالها می‌سازد، و مثل عقاب در آسمان می‌پرد.

Will you let your eyes light upon it? It will be gone, for it will surely take up wings like an eagle and fly off to the sky.

۶ 6 نان مرد تنگ نظر را مخور، و به جهت خوراکهای لطیف او حریص مباش.

Do not eat the food of one with an evil eye— and do not crave his delicacies,

۷ 7 زیرا چنانکه در دل خود فکر می‌کند خود اوهمچنان است. تو را می‌گوید: بخور و بنوش، امادلش با تو نیست.

for he is the kind of man who counts the price of the food. “Eat and drink!” he says to you, but his heart is not with you.

۸ 8 لقمه‌ای را که خورده‌ای قی خواهی کرد، وسخنان شیرین خود را بر باد خواهی داد.

You will vomit up the little you have eaten and you will have wasted your compliments.

۹ 9 به گوش احمق سخن مگو، زیرا حکمت کلامت را خوار خواهد شمرد.

Do not speak in the hearing of a fool, for he will despise the wisdom of your words.

۱۰ 10 حد قدیم را منتقل مساز، و به مزرعه یتیمان داخل مشو،

Do not move an ancient boundary stone or encroach on the fields of orphans,

۱۱ 11 زیرا که ولی ایشان زورآور است، و با تو دردعوی ایشان مقاومت خواهد کرد.

for their Redeemer is strong and he will plead their case against you.

۱۲ 12 دل خود را به ادب مایل گردان، و گوش خود را به کلام معرفت.

Apply your heart to instruction and your ears to words of knowledge.

۱۳ 13 از طفل خود تادیب را باز مدار که اگر او رابا چوب بزنی نخواهد مرد،

Do not withhold instruction from a child, for if you discipline him, he will not die.

۱۴ 14 پس او را با چوب بزن، و جان او را از هاویه نجات خواهی داد. (Sheol h7585)

It is you who must beat him with the rod and save his soul from Sheol. (Sheol h7585)

۱۵ 15 ‌ای پسر من اگر دل تو حکیم باشد، دل من (بلی دل ) من شادمان خواهد شد.

My son, if your heart is wise, then my heart also will be glad;

۱۶ 16 و گرده هایم وجد خواهد نمود، هنگامی که لبهای تو به راستی متکلم شود.

my inmost being will rejoice when your lips speak what is right.

۱۷ 17 دل تو به جهت گناهکاران غیور نباشد، امابه جهت ترس خداوند تمامی روز غیور باش،

Do not let your heart envy sinners, but continue in the fear of Yahweh all the day.

۱۸ 18 زیرا که البته آخرت هست، و امید تومنقطع نخواهد شد.

Surely there is a future and your hope will not be cut off.

۱۹ 19 پس تو‌ای پسرم بشنو و حکیم باش، و دل خود را در طریق مستقیم گردان.

Hear—you!—my son, and be wise and direct your heart in the way.

۲۰ 20 از زمره میگساران مباش، و از آنانی که بدنهای خود را تلف می‌کنند.

Do not associate with drunkards, or with gluttonous eaters of meat,

۲۱ 21 زیرا که میگسار و مسرف، فقیر می‌شود وصاحب خواب به خرقه‌ها ملبس خواهد شد.

for the drunkard and the glutton become poor and slumber will clothe them with rags.

۲۲ 22 پدر خویش را که تو را تولید نمود گوش گیر، و مادر خود را چون پیر شود خوار مشمار.

Listen to your father who begot you and do not despise your mother when she is old.

۲۳ 23 راستی را بخر و آن را مفروش، و حکمت وادب و فهم را.

Buy the truth, but do not sell it; buy wisdom, instruction, and understanding.

۲۴ 24 پدر فرزند عادل به غایت شادمان می‌شود، و والد پسر حکیم از او مسرور خواهد گشت.

The father of the righteous person will greatly rejoice, and he who begets a wise child will be glad in him.

۲۵ 25 پدرت و مادرت شادمان خواهند شد، ووالده تو مسرور خواهد گردید.

Let your father and your mother be glad and let her who bore you rejoice.

۲۶ 26 ‌ای پسرم دل خود را به من بده، و چشمان تو به راههای من شاد باشد،

My son, give me your heart and let your eyes observe my ways.

۲۷ 27 چونکه زن زانیه حفره‌ای عمیق است، و زن بیگانه چاه تنگ.

For a prostitute is a deep pit, and an immoral woman is a narrow well.

۲۸ 28 او نیز مثل راهزن در کمین می‌باشد، وخیانتکاران را در میان مردم می‌افزاید.

She lies in wait like a robber and she increases the number of the treacherous among humanity.

۲۹ 29 وای از آن کیست و شقاوت از آن که ونزاعها از آن کدام و زاری از آن کیست وجراحت های بی‌سبب از آن که و سرخی چشمان از آن کدام؟

Who has woe? Who has sorrow? Who has fights? Who has complaining? Who has wounds for no reason? Who has bloodshot eyes?

۳۰ 30 آنانی را است که شرب مدام می‌نمایند، و برای چشیدن شراب ممزوج داخل می‌شوند.

Those who linger over wine, those who try the mixed wine.

۳۱ 31 به شراب نگاه مکن وقتی که سرخ‌فام است، حینی که حبابهای خود را در جام ظاهر می‌سازد، و به ملایمت فرو می‌رود.

Do not look at the wine when it is red, when it sparkles in the cup and goes down smoothly.

۳۲ 32 اما در آخر مثل مار خواهد گزید، و مانندافعی نیش خواهد زد.

In the last it bites like a serpent and it stings like an adder.

۳۳ 33 چشمان تو چیزهای غریب را خواهد دید، و دل تو به چیزهای کج تنطق خواهد نمود،

Your eyes will see strange things and your heart will utter perverse things.

۳۴ 34 و مثل کسی‌که در میان دریا می‌خوابدخواهی شد، یا مانند کسی‌که بر سر دکل کشتی می‌خسبد،

You will be as one who sleeps on the high seas or lies on the top of a mast.

۳۵ 35 و خواهی گفت: مرا زدند لیکن درد رااحساس نکردم، مرا زجر نمودند لیکن نفهمیدم. پس کی بیدار خواهم شد؟ همچنین معاودت می‌کنم و بار دیگر آن را می‌طلبم.

“They hit me,” you will say, “but I was not hurt. They beat me, but I did not feel it. When will I wake up? I will seek another drink.”