Panultihon 24
1 Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
Do not envy wicked men or desire their company;
2 tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
for their hearts devise violence, and their lips declare trouble.
3 Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
By wisdom a house is built and by understanding it is established;
4 Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
through knowledge its rooms are filled with every precious and beautiful treasure.
5 Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
A wise man is strong, and a man of knowledge enhances his strength.
6 kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
Only with sound guidance should you wage war, and victory lies in a multitude of counselors.
7 Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
Wisdom is too high for a fool; he does not open his mouth in the meeting place.
8 Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
He who plots evil will be called a schemer.
9 Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
A foolish scheme is sin, and a mocker is detestable to men.
10 Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
If you faint in the day of distress, how small is your strength!
11 Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
Rescue those being led away to death, and restrain those stumbling toward the slaughter.
12 Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
If you say, “Behold, we did not know about this,” does not He who weighs hearts consider it? Does not the One who guards your life know? Will He not repay a man according to his deeds?
13 Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
Eat honey, my son, for it is good, and the honeycomb is sweet to your taste.
14 Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
Know therefore that wisdom is sweet to your soul. If you find it, there is a future for you, and your hope will never be cut off.
15 Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
Do not lie in wait, O wicked man, near the dwelling of the righteous; do not destroy his resting place.
16 Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
For though a righteous man may fall seven times, he still gets up; but the wicked stumble in bad times.
17 Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
Do not gloat when your enemy falls, and do not let your heart rejoice when he stumbles,
18 o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
or the LORD will see and disapprove, and turn His wrath away from him.
19 Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
Do not fret over evildoers, and do not be envious of the wicked.
20 kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
For the evil man has no future; the lamp of the wicked will be extinguished.
21 Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
My son, fear the LORD and the king, and do not associate with the rebellious.
22 kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
For they will bring sudden destruction. Who knows what ruin they can bring?
23 Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
These also are sayings of the wise: To show partiality in judgment is not good.
24 Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
Whoever tells the guilty, “You are innocent”— peoples will curse him, and nations will denounce him;
25 Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
but it will go well with those who convict the guilty, and rich blessing will come upon them.
26 Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
An honest answer given is like a kiss on the lips.
27 Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
Complete your outdoor work and prepare your field; after that, you may build your house.
28 Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
Do not testify against your neighbor without cause, and do not deceive with your lips.
29 Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
Do not say, “I will do to him as he has done to me; I will repay the man according to his work.”
30 Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
I went past the field of a slacker and by the vineyard of a man lacking judgment.
31 Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
Thorns had grown up everywhere, thistles had covered the ground, and the stone wall was broken down.
32 Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
I observed and took it to heart; I looked and received instruction:
33 Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
A little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to rest,
34 ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
and poverty will come upon you like a robber, and need like a bandit.
