Panultihon 23
1 Sa dihang molingkod ka aron mokaon uban ang magmamando, pagbantay pag-ayo kung unsa ang anaa sa imong atubangan,
When you sit down to dine with a ruler, consider carefully what is set before you,
2 ug ibutang ang kutsilyo sa imong tutonlan kung ikaw ang matang sa tawo nga gusto mokaon ug daghang pagkaon.
and put a knife to your throat if you possess a great appetite.
3 Ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon, kay pagkaon kini sa mga bakak.
Do not crave his delicacies, for that food is deceptive.
4 Ayaw paghago ug maayo aron makaangkon ug bahandi; pagmaalamon aron masayod kung kanus-a moundang.
Do not wear yourself out to get rich; be wise enough to restrain yourself.
5 Tugotan ba nimo ang imong mga mata nga masilaw niini? Mahanaw lamang kini, kay sigurado gayod nga tugkan kini ug mga pako sama sa agila ug molupad sa kawanangan.
When you glance at wealth, it disappears, for it makes wings for itself and flies like an eagle to the sky.
6 Ayaw kan-a ang pagkaon sa tawong adunay daotan nga tinan-awan— ug ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon,
Do not eat the bread of a stingy man, and do not crave his delicacies;
7 kay siya ang matang sa tawo nga nag-ihap sa kantidad sa pagkaon. “Kaon ug inom!” moingon siya kanimo, apan ang iyang kasingkasing wala diha kanimo.
for he is keeping track, inwardly counting the cost. “Eat and drink,” he says to you, but his heart is not with you.
8 Isuka nimo bisan ang diyutay nga imong gikaon ug giusik-usikan lang nimo ang imong mga pagdayeg.
You will vomit up what little you have eaten and waste your pleasant words.
9 Ayaw pakigsulti sa igdulungog sa usa ka buangbuang, kay tamayon lamang niya ang imong maalamon nga mga pulong.
Do not speak to a fool, for he will despise the wisdom of your words.
10 Ayaw ibalhin ang karaang bato nga utlanan o ilogon ang kaumahan sa mga ilo,
Do not move an ancient boundary stone or encroach on the fields of the fatherless,
11 kay ang ilang Manluluwas kusgan ug molaban siya sa ilang katungod batok kanimo.
for their Redeemer is strong; He will take up their case against you.
12 Ibutang sa imong kasingkasing ang pagpanudlo ug sa imong mga dalunggan ang mga pulong sa kahibalo.
Apply your heart to instruction and your ears to words of knowledge.
13 Ayaw pagdumili sa pagpanton sa usa ka bata, kay kung latoson nimo siya ug bunal, dili siya mamatay.
Do not withhold discipline from a child; although you strike him with a rod, he will not die.
14 Kinahanglan nga ikaw gayod ang molatos kaniya pinaagi sa bunal ug moluwas sa iyang kalag gikan sa Seol. (Sheol h7585)
Strike him with a rod, and you will deliver his soul from Sheol. (Sheol h7585)
15 Akong anak nga lalaki, kung maalamon ang imong kasingkasing, nan ang akong kasingkasing magmaya usab;
My son, if your heart is wise, my own heart will indeed rejoice.
16 malipay ang akong kinasuloran sa dihang ang imong mga ngabil magsulti ug husto.
My inmost being will rejoice when your lips speak what is right.
17 Ayaw itugot nga masina ang imong kasingkasing sa mga makasasala, apan padayon diha sa pagkahadlok kang Yahweh sa tibuok adlaw.
Do not let your heart envy sinners, but always continue in the fear of the LORD.
18 Sigurado gayod nga adunay kaugmaon ug dili mahanaw ang imong paglaom.
For surely there is a future, and your hope will not be cut off.
19 Paminaw- ikaw! - akong anak nga lalaki, ug pagmaalamon ug giyahi ang imong kasingkasing ngadto sa dalan.
Listen, my son, and be wise, and guide your heart on the right course.
20 Ayaw pakig-uban sa mga palahubog ug sa kusog mokaon ug karne,
Do not join those who drink too much wine or gorge themselves on meat.
21 kay ang palahubog ug ang kusog mokaon mahimong kabos ug mahinanok nga magbisti na lamang sila ug mga trapo.
For the drunkard and the glutton will come to poverty, and drowsiness will clothe them in rags.
22 Paminawa ang imong amahan nga maoy nagpakatawo kanimo ug ayaw tamaya ang imong inahan sa dihang matigulang na siya.
Listen to your father who gave you life, and do not despise your mother when she is old.
23 Palita ang kamatuoran, apan ayaw kini ibaligya; pagpalit ug kaalam, pagpanton, ug panabot.
Invest in truth and never sell it— in wisdom and instruction and understanding.
24 Ang amahan sa matarong maglipay gayod, ug siya nga magpakatawo ug maalamon nga bata magmaya diha kaniya.
The father of a righteous man will greatly rejoice, and he who fathers a wise son will delight in him.
25 Tugoti nga magmaya ang imong amahan ug imong inahan ug tugoti nga maglipay siya nga maoy nagpakatawo kanimo.
May your father and mother be glad, and may she who gave you birth rejoice!
26 Akong anak nga lalaki, ihatag kanako ang imong kasingkasing ug ipaniid ang imong mga mata sa akong mga dalan.
My son, give me your heart, and let your eyes delight in my ways.
27 Kay ang babaye nga nagbaligya sa iyang dungog usa ka lalom nga bung-aw, ug ang asawa sa laing lalaki usa ka masigpit nga atabay.
For a prostitute is a deep pit, and an adulteress is a narrow well.
28 Nagpauraray siya nga nag-atang sama sa kawatan ug padaghanon niya ang mga maluibon taliwala sa katawhan.
Like a robber she lies in wait and multiplies the faithless among men.
29 Kinsa man ang adunay kaalaot? Kinsa man ang adunay kasubo? Kinsa man ang adunay mga kaaway? Kinsa man ang adunay pagbagulbol? Kinsa man ang adunay mga samad nga walay hinungdan? Kinsa man ang adunay mapula nga mga mata?
Who has woe? Who has sorrow? Who has contentions? Who has complaints? Who has needless wounds? Who has bloodshot eyes?
30 Kadtong magpabilin sa pag-inom ug bino, kadtong misulay sa sinagolan nga bino.
Those who linger over wine, who go to taste mixed drinks.
31 Ayaw tan-awa ang bino sa dihang pula na kini, sa dihang mangidlap kini diha sa baso ug hamloy nga lad-okon.
Do not gaze at wine while it is red, when it sparkles in the cup and goes down smoothly.
32 Sa kataposan mamaak kini sama sa bitin ug molikos kini sama sa udto-udto nga bitin.
In the end it bites like a snake and stings like a viper.
33 Makita sa imong mga mata ang katingalahang mga butang ug ang imong kasingkasing magapamulong sa sukwahi nga mga butang.
Your eyes will see strange things, and your mind will utter perversities.
34 Mahisama ka sa natulog ngadto sa kinahiladman sa kadagatan o naghigda tumoy sa tukon sa layag.
You will be like one sleeping on the high seas or lying on the top of a mast:
35 “Gibunalan nila ako,” moingon ka, “apan wala ako nasakitan. Gikulata nila ako, apan wala ko kini mabati. Kanus-a ba ako makamata? Mangita ako ug laing ilimnon.”
“They struck me, but I feel no pain! They beat me, but I did not know it! When can I wake up to search for another drink?”
