< San Lucas 6 >

1 Y aconteció que un sábado, el día de reposo, estaba pasando por los campos de trigo, y sus discípulos arrancaban espigas del trigo para comer, restregandose en sus manos y comían.
Lao esa, nandaa no atahori Yahudi ra fai hahae tao ues na, Yesus no mana tungga nara laoꞌ tungga atahori osin. Boe ma ana mana tungga nara oru are-gandum mbuleꞌ, mana sia mata nara. Basa ma raisi de raa.
2 Pero algunos de los fariseos dijeron: ¿Por qué hacen lo que no es correcto hacer en sábado?
Sia naa, hambu atahori hira mia partei Farisi toꞌu rahereꞌ hohoro-lalane adat Yahudi. Rita Yesus ana mana tungga nara tao taꞌo naa, boe ma ara oꞌolaꞌ E rae, “Taꞌo bee de Ana mana tungga mara ralena-langga hai hohoro-lalane agama ma? Ara tao ues nandaa no fai hahae aoꞌ! Mete se sini nae! Ara oru are-gandum. Afiꞌ taꞌo naa!’.
3 Y Jesús dijo: ¿No han leído en las Escrituras lo que hizo David cuando tuvo hambre, él y los que estaban con él?
Te Yesus olaꞌ nae, “Ona bee, ee? Hei nda misinedꞌa baꞌi Daud dudꞌuit na sa do? Baꞌi Daud no ana mana tungga nara ambu nara korororoꞌ huu ndoe rala seli ena. Boe ma ara risiꞌ lala hule-oꞌeꞌ rala reu, de haꞌi roti fo malangga agama ra fee neu Lamatuaꞌ ena, de raa. Tao-tao te akaꞌ malangga agama ra fo bole raa roti naa. Atahori laen hokoꞌ. Baꞌi Daud se raa, te nda hambu atahori fee salaꞌ neu se sa. Hei onaꞌ nda baca mita Lamatualain Susura Meumaren sa!
4 ¿Cómo entró en la casa de Dios y tomó el pan santo consagrado a Dios, que solo los sacerdotes podían tomar, y lo dio a los que estaban con él?
5 Y él dijo: El Hijo del hombre es Señor aun del sábado.
Pasa ndiki mara fo rena malolole! Au ia, Atahori Matetuꞌ a. Au uꞌena hak uꞌetuꞌ, atahori bisa tao saa, nandaa no fai hahae tao ues.”
6 Y sucedió que en otro día de reposo, él entró a la sinagoga y estaba enseñando allí. Y había un hombre allí cuya mano derecha estaba seca.
Faiꞌ sa, nandaa no fai hahae tao ues esa fai, Yesus neu nanori mia ume hule-oꞌeꞌ. Sia naa, hambu touꞌ sa liman seri maꞌamateꞌ.
7 Y los escribas y los fariseos lo espiaban para ver si él lo sanaba en el día de reposo, para tener un pretexto para acusarle.
Sia naa o, hambu meser agama hira ro atahori mia partei agama Farisi mana sangga slak fo rae raꞌatutudaꞌ Yesus. De ara mamakuꞌ a mete ma Ana nae tao nahaiꞌ atahori lima maꞌamate seseriꞌ a, nandaa no fai hahae tao ues. No taꞌo naa, ara ratudꞌu salan sia naa neuꞌ a ena.
8 Pero él sabía lo que pensaban en ellos; y le dijo al hombre cuya mano estaba seca: levántate y ven en el medio. Y él se levantó y se puso de pie.
Te Yesus nahine masud nara ena. Naa de Ana noꞌe atahori lima maꞌamate seseriꞌ a nae, “Aꞌa, e! Uma mumburiiꞌ sia taladꞌaꞌ ia, dei!” Boe ma ana neu nambariiꞌ memaꞌ.
9 Y Jesús dijo: les haré una pregunta: ¿Es correcto hacer el bien en sábado o hacer el mal? dar vida o quitarla?
Basa ma Yesus natane atahori naa ra nae, “Au utane sobꞌa nggi, dei. Tungga hita hohoro-lalane agaman, hita bisa tao saa nandaa no fai hahae tao ues? Hita tao maloleꞌ do, tao deꞌulakaꞌ? Ata fee masodꞌaꞌ neu atahori, do tao nembelulutu masodꞌa nara?”
10 Y mirándolos alrededor a todos ellos, le dijo: Extiende tu mano. Y él lo hizo así, y su mano quedó sana.
Boe ma Yesus mete rereoꞌ se, de Ana olaꞌ no atahori lima mana maꞌamate seseriꞌ a nae, “Loo limam!” Ana o loo, ma liman hai neuꞌ ena boe.
11 Pero estaban llenos de ira, y hablaban entre sí de lo que podrían hacerle a Jesús.
Rita taꞌo naa, ma Yesus musu nara ramanasa seli. De ara ator dalaꞌ rae, “Ata musi sangga dalaꞌ laen, fo taꞌatutudꞌaꞌ E!”
12 Y aconteció en aquellos días que él salió a la montaña a orar; y estuvo toda la noche orando a Dios.
Nda doꞌ sa fai, ma Yesus nisiꞌ leteꞌ sa de hule-oꞌe. Ana hule-oꞌe tetembaꞌ sa temeao sia naa.
13 Y cuando era de día y, volviéndose a sus discípulos, hizo una selección de doce entre ellos, a los que dio el nombre de Apóstoles;
Mbila fefetu anan, ma Ana noꞌe nala ana mana tungga nara. Mia basa se, Ana tengga nala atahori sanahulu rua dadꞌi neu dedꞌenun. Atahori fo Ana tenggaꞌ ra, naeni:
14 Simón, a quien dio el nombre de Pedro, y Andrés, su hermano, y Santiago, y Juan, y Felipe, y Bartolomé,
Simon (fo Yesus noꞌe nae ‘Petrus’), Anderias (Simon odꞌin), Yakobis, Yohanis (Yakobis odꞌin), Filipus Bartolomeos,
15 Y Mateo, y Tomás y Jacobo, hijo de Alfeo, y Simón, que fué llamado el Zelote,
Mateos, Tomas, Yakobis (Alpius anan), Simon (mana tungga partei poletik Selot),
16 Y Judas, el hijo de Jacobo, y Judas Iscariote, el traidor.
Yudas (Yakobis anan), ma Yudas Iskariot (mana seo hendi Yesus).
17 Y descendió con ellos a un lugar llano, y en compañía de sus discípulos, y un gran número de personas de toda Judea y Jerusalén y de las partes de Tiro y Sidón junto al mar, vinieron para oirle y para ser sanado de sus enfermedades;
Leleꞌ onda mia leteꞌ a, Yesus no ana mana tungga nara rambariiꞌ mia rae tetuꞌ. Sia naa o, atahori hetar raꞌabꞌue. Ara, rema mia profinsi Yudea, mia kota Yerusalem, mia Tirus no Sidꞌon, kota karuaꞌ ia ra sia tasi suun.
18 Y aquellos que estaban atribulados con espíritus inmundos eran sanados.
Ara rema rae rena Yesus, ma hambu ruma rae roꞌe E fo Ana naꞌahahaiꞌ atahori mamahedꞌi ra. Boe ma Ana tao nahaiꞌ se. Ana o naꞌahahaiꞌ atahori nitu taoꞌ ra, ma use-oi nitu mia atahori naa ra.
19 Y todo el pueblo deseaba ser tocado por él, porque el poder salía de él y los sanaba a todos.
Basa atahori rae nggama E, huu mete ma ara nggama dai E, na, hambu koasa kalua mia E fo tao nahaiꞌ se.
20 Y volviendo la vista á sus discípulos, dijo: Bienaventurados los pobres, porque el reino de Dios es de ustedes.
Basa ma Yesus heoꞌ mbali ana dedꞌenu nara, de nanori nae, “Atahori mana tudꞌa-loloeꞌ re! Hei onton, huu Lamatualain mesaꞌ ne, hei Mane malolem.
21 Bienaventurados los que tienen hambre, porque serán saciados. Bienaventurados los que lloran ahora; porque se alegrarán.
Atahori mana ndoeꞌ re! Hei onton, huu dei fo Lamatualain fee nggi miꞌibeta. Atahori mana nggae luu-mbinu no rala susaꞌ re! Hei onton, huu, dei fo rala mara ramahoꞌo.
22 Bienaventurados ustedes, cuando los hombres los aborrezcan, y cuando los expulsen, cuando los insulten, cuando desprecien su nombre como cosa mala, por causa del Hijo del hombre.
Atahori mana hambu doidꞌosoꞌ huu tungga Au, Atahori Matetuꞌ ia! Hei onton, huu dei fo Lamatuaꞌ bala-bꞌae nggi sia sorga. Onaꞌ mae atahori mburu-oeꞌ ro nggi, do tao maꞌafoo nara malole mara, ma tabꞌu-roroo nggi do, use-oi nggi onaꞌ atahori deꞌulakaꞌ o, hei onton, huu dei fo Lamatuaꞌ nasanedꞌa nggi sia sorga. De mete ma atahori tao raꞌasususaꞌ nggi taꞌo naa, o, tao rala mara ramahoꞌo a! No maꞌahee! Afi heran, te atahori mana tao raꞌasususaꞌ hei aleꞌ ia, bei-baꞌi nara mana tao doidꞌoso Lamatualain mana ola-ola maꞌahulu nara. De mete ma hei hambu sususaꞌ mataꞌ naa, tao rala mara mimihoꞌo, huu dei fo Lamatuaꞌ bala-bꞌae nggii naen seli sia sorga.
23 Alégrense en aquel día, y alégrense, porque su recompensa en los cielos será grande; porque sus padres hicieron estas mismas cosas a los profetas.
24 Ay! de ustedes los que tienen riquezas! porque ya han sido consolados.
Te atahori mamasuꞌi re! Hei soe, huu hei masodꞌa nemehoꞌot ma, losaꞌ ia ena.
25 Ay! de ustedes que están saciados, porque tendrán hambre. Ay! de ustedes que se están riendo ahora, porque estarán llorando de tristeza.
Atahori maꞌabetaꞌ re! Hei soe, huu dei fo hei hambu fai ndoes manaseliꞌ Atahori mana kidꞌo-kedꞌe leliꞌ re! Hei soe, huu susa-sonaꞌ a nema tao nggi nggae luu-mbinu.
26 Ay! de ustedes cuando todos los hombres les dan su aprobación; porque así lo hicieron sus padres a los falsos profetas.
Atahori mana maꞌahe hadꞌa-hormat re! Hei soe, huu maꞌahulun bei-baꞌi mara, koa-boꞌu mana ola-olaꞌ ombo-koson ra!
27 Pero yo les digo a ustedes quienes me escuchan: Tengan amor por los que están en tu contra, hagan bien a los que les odian;
Boe ma Yesus olaꞌ nakandoo nae, “Pasa ndikim fo rena malolole! Musi sue musu mara, ma tao dꞌala maloleꞌ neu atahori mana mburu-oeꞌ ro nggo.
28 Bendigan a los que los maldicen, digan oraciones por aquellos que son crueles con ustedes.
Hule-oꞌe moꞌe Lamatualain tao dꞌala maloleꞌ fee neu atahori mana sumba-ndon nggo. Ma moꞌe Ana tao dꞌala maloleꞌ fee neu atahori mana fua salaꞌ mata-mataꞌ neu nggo.
29 Si un hombre te da un golpe en un lado de la cara, preséntale también la otra; y al que te quita la capa, ni aun la túnica le niegues.
Mete ma atahori mbasa nasum seri, na, soro fo ana mbasa nasum seri fai. Mete ma hambu atahori rambas nala badꞌu matobꞌim, na, fee badꞌum neu e boe.
30 Da a todos los que vengan a pedir, y si un hombre se lleva lo tuyo, no intentes recuperarlo nuevamente.
Mete ma hambu atahori roꞌe sudꞌiꞌ a sa ma esa, na, fee neuꞌ ena. Boe ma mete ma ana haꞌi nendi saa ma esa, na, hela neu fo ana hambu e leo. Afiꞌ muu moꞌe baliꞌ e fai!
31 Haz a los demás lo que quieras que te hagan a ti.
Musi tao atahori ra, onaꞌ saa fo ho mae fee se tao neu nggo boe.
32 Si tienes amor por aquellos que te quieren, ¿qué crédito tienes? porque aun los pecadores tienen amor por aquellos que los aman.
Ho hiiꞌ a mutudꞌu susueꞌ neu atahori mara. Naa maloleꞌ. Te naa, lenan, sa? Huu atahori deꞌulakaꞌ ra o sue atahori nara boe!
33 Y si haces bien a los que te hacen bien, ¿qué crédito tienes? porque incluso los pecadores hacen lo mismo.
Mete ma taoꞌ a maloleꞌ neu akaꞌ atahori mana tao maloleꞌ neu nggo, naa lenan saa? Huu atahori deꞌulakaꞌ ra o bala-bꞌae maloleꞌ no maloleꞌ taꞌo naa boe.
34 Y si prestas a aquellos, de quien esperas recuperarlo, ¿qué crédito tienes? incluso los pecadores lo hacen a los pecadores, esperando recuperar otro tanto.
Mete ma ho fee pindan doi ma neu akaꞌ atahori mana bisa fee baliꞌ, na, naa lenan sa? Huu atahori deꞌulaka ra o fee pindan doi nara reu atahori feaꞌ ra boe, sadꞌi mbila do fini esan, na, ara simbo baliꞌ manadaiꞌ.
35 Ama, pues, a los que están contra ti y haz el bien, y da prestado, sin esperar nada a cambio, y tu recompensa será grande y serán hijos del Altísimo; porque es bueno con los ingratos y hombres malos.
Te manaselin, taꞌo ia: Sue musu mara! Ma tao dꞌala maloleꞌ fee se. Saa fo ara parlu, na, fee pindan. Afiꞌ dꞌuꞌa-dꞌuꞌaꞌ mae, ara fee baliꞌ, do hokoꞌ. No taꞌo naa, dei fo Lamatualain bala-bꞌae baliꞌ nggo. Boe ma dadꞌi muu Lamatualain Mana Seliꞌ anan. Huu masodꞌam onaꞌ Amam mana hiiꞌ a tao maloleꞌ fee atahori deꞌulakaꞌ ra. Ana o tao maloleꞌ neu atahori mana nda rahine roꞌe makasi sa.
36 Sé lleno de misericordia, como tu Padre está lleno de misericordia.
Dadꞌi musi mutudꞌu susueꞌ neu atahori, onaꞌ Amam mana sia sorga natudꞌu susueꞌ neu nggo.
37 No sean jueces de otros, y no serán juzgados: no condenen a otros, y no serán condenados: perdonen a otros, y serán perdonados:
Yesus nanori nakandoo nae, “Afiꞌ nile leli atahori, fo atahori afiꞌ nile leli nggo boe. Afiꞌ fua salaꞌ neu atahori, fo atahori afiꞌ fua salaꞌ neu nggo boe. Fee ambon neu atahori sala nara, naa fo ara o fee ambon neu sala mara boe.
38 Den, y se les dará a ustedes; buena medida, apretada, lleno y remecida, y rebozando les darán a su regazo. Porque en la misma medida que mides, se te medirá.
Mete ma ho fee atahori saa fo ara parlu, na, dei fo ho o simbo boe. Huu dei fo Lamatuaꞌ mete-seꞌu nggo fo simbo naeꞌ lenaꞌ fai. Naa onaꞌ atahori ombo fufue naen seli nisiꞌ balek uꞌukuꞌ rala neu, de nggonggonggar e ma ndeni e, fo ombo nesofe seluꞌ e losa mbori rae neu. Ho simboꞌ a nanaen onaꞌ naa boe. Mete ma ho fee mbeiꞌ a, na ho simbo bꞌaliꞌ mbeiꞌ a boe. Te mete ma ho fee naeꞌ na, ho o simbo baliꞌ nanaen seli boe.”
39 Y les dio enseñanza en forma de historia, diciendo: ¿Es posible que un ciego sea el guía de otro? ¿No caerán juntos en un agujero?
Yesus o nanori nendiꞌ nekendandaaꞌ boe. Ana dui nae, “Atahori pokeꞌ nda bisa natudꞌu dalaꞌ fee atahori pokeꞌ sa. Te hokoꞌ naa ruꞌa se tudꞌa ndolaꞌ rala reu!
40 El discípulo no es más grande que su maestro, mas todo él que ha sido perfeccionado será como su maestro.
Ana sakolaꞌ nda mahineꞌ lenaꞌ meser na sa! Te mete ma ana tungga malolole meser na nenorin, ana bisa dadꞌi onaꞌ meser na boe.
41 ¿Y por qué miras la paja que está en el ojo de tu hermano, pero no ves la viga que está en tu ojo?
Ho hiiꞌ a mete maꞌabebesa atahori sala ana nara. Te sala monaem na, nda mae naa salaꞌ sa. Naa onaꞌ ho mita rae dekeꞌ sa sia atahori matan. Tao-tao te balok monaeꞌ sa natabꞌaꞌ sia mata ma, te nda medꞌa sa!
42 ¿Cómo le dirás a tu hermano, hermano, déjame sacar la paja que está en tu ojo, cuando tú mismo no ves la viga que tienes en tu propio ojo? ¡Oh Hipócrita! Primero saca tu viga de tu ojo y luego verás claramente para quitar la paja del ojo de tu hermano.
Taꞌo bee de mumburani olaꞌ mae, “Toronooꞌ! Uma fo au nggue hendi rae dekeꞌ sia matam dei.” Tao-tao te nda mita saa-saa sa boe, huu hambu balok natabꞌa sia matam naa! Woe! Memaꞌ ho, atahori mana dea-ralaꞌ tebꞌe! Haꞌi hendi balok naa mia matam dei. Dei fo feꞌe mita, fo tulun nggue hendi rae dekeꞌ sia nonoom matan.”
43 Porque ningún árbol bueno da malos frutos, ni ningún árbol malo da buenos frutos.
Yesus fee seluꞌ nekendandaaꞌ sa nae, “Hau huu maloleꞌ, nda bisa nabꞌoa bꞌoa nda maloleꞌ sa. Boe ma hau huu nda maloleꞌ sa, nda bisa nabꞌoa bꞌoa maloleꞌ sa.
44 Porque cada árbol se conoce por su fruto. Los hombres no obtienen los higos de las espinas ni las uvas de las plantas de mora.
Atahori rahine rae hau huuꞌ sa maloleꞌ do hokoꞌ, mia hau naa bꞌoa nara. Basa atahori bubꞌuluꞌ rae, atahori nda seu jambu bꞌoaꞌ, do anggor boaꞌ mia hau huu manggouꞌ sa.
45 El hombre bueno, del buen tesoro de su corazón, da buenas cosas; y el hombre malo, del mal tesoro de su corazón saca lo malo; porque de la abundancia del corazón habla la boca.
Onaꞌ naa boe atahori rala meumareꞌ, ana tao dꞌala maloleꞌ. Te atahori rala manggenggeoꞌ, ana tao dꞌala deꞌulakaꞌ. Huu atahori dedꞌea-oꞌolan, natudꞌu eni dudꞌuꞌan.”
46 ¿Por qué me dices: Señor, Señor, y no hacen lo que yo digo digo?
Basa ma Yesus tute oꞌolan fai nae, “Hei akaꞌ moꞌe Au mikindooꞌ a mae, ‘Malangga’. Te taꞌo bee de hei nda nau tungga Au oꞌola ngga sa?
47 Todo el que viene a mí y escucha mis palabras y las hace, les indicaré a quién es semejante.
Atahori mana rema rena Au, ma tao tungga oꞌola Ngga, eni, onaꞌ
48 Es como un hombre que está construyendo una casa, que cavó profundo y puso su base sobre una roca; y cuando el agua subía y el río creció y dio con fuerza contra esa casa, no se movía, porque el edificio estaba fundada sobre la roca.
atahori mana nae tao ume manggateeꞌ. Ana ali malolole naꞌahuluꞌ fanderen ndolan sia rae isiꞌ losa hambu fatu manggateeꞌ. Basa de ana tao fanderen sia fatu naa ata, dei de feꞌe naririi ume a. Mete ma oe mandaliꞌ a nandali nema o, ume naa nda nanggonggaꞌ sa, huu fanderen na manggateeꞌ.
49 Pero el que oye, sin hacer, es como un hombre que edifica una casa en la tierra sin base para ella; y cuando la fuerza del río vino contra él, enseguida descendió; y la destrucción de esa casa fue grandiosa.
Te atahori mana rena no rala banggi-bꞌanggiꞌ ma nda tungga Au oꞌola ngga sa, eni onaꞌ atahori mana naririi umen, te nae sadꞌi dadꞌi. Ana nda tao fanderen sa, te dꞌama ume a siaꞌ a rae isiꞌ sia loe suun. De leleꞌ oe mandaliꞌ a nandali nema ma, nandali nendi ume a!”

< San Lucas 6 >