Proverbios 25

1 TAMBIÉN estos son proverbios de Salomón, los cuales copiaron los varones de Ezechîas, rey de Judá.

Dagitoy dagiti dadduma pay a nainsiriban a sasao ni Solomon nga insurat dagiti tattao ni Ezekias nga ari ti Juda.

2 Gloria de Dios es encubrir la palabra; mas honra del rey es escudriñar la palabra.

Pakaitan-okan ti Dios ti panangilimedna iti maysa a banag, ngem pakaidayawan dagiti ari ti mangsukimat iti daytoy.

3 Para la altura de los cielos, y para la profundidad de la tierra, y para el corazón de los reyes, no hay investigación.

Kas kangato dagiti langit a nangato ken kauneg ti daga, kasta ti kaiyarigan ti panangsukimat iti puso dagiti ari.

4 Quita las escorias de la plata, y saldrá vaso al fundidor.

Ikkatem ti lati iti pirak, tapno mabalin nga aramaten ti mammanday ti pirak.

5 Aparta al impío de la presencia del rey, y su trono se afirmará en justicia.

Kasta met nga ikkatem dagiti nadangkes a tattao iti imatang ti ari ket mapatibkerto ti tronona babaen iti panangaramidna iti umno.

6 No te alabes delante del rey, ni estés en el lugar de los grandes:

Saanmo nga itan-ok ti bagim iti imatang ti ari ken saanka nga agtakder iti disso a para laeng kadagiti natatakneng a tattao.

7 Porque mejor es que se te diga, Sube acá, que no que seas humillado delante del príncipe que miraron tus ojos.

Nasaysayaat nga ibagana kenka nga, “Umaykadtoy,” ngem iti maibabainka iti sangoanan ti natakneng a tao. Ti nasaksiam,

8 No salgas á pleito presto, no sea que no sepas qué hacer al fin, después que tu prójimo te haya dejado confuso.

ket saanmo a dagus nga ipausig. Ta anianto ngay ti maaramidam no sikanto ti ibabain ti kaarrubam iti dayta a nasaksiam?

9 Trata tu causa con tu compañero y no descubras el secreto á otro.

Pagiinnadalanyo ti saanyo a pagkinnaawatan iti kaarrubam a dakdakayo laeng ket saanmo nga ipakaammo dayta a palimed iti sabali,

10 No sea que te deshonre el que lo oyere, y tu infamia no pueda repararse.

ta no saan ket amangan no ibabainnakanto ti makangngeg ket mangiwarasto iti saan a nasayaat a maipanggep kenka ket saanto dayta a mapasardeng.

11 Manzana de oro con figuras de plata es la palabra dicha como conviene.

Ti panangibaga iti nasasayaat a sao ket kas iti balitok a naikabil iti pirak.

12 [Como] zarcillo de oro y joyel de oro fino, es el que reprende al sabio que tiene oído dócil.

Ti nasirib a panangtubngar iti maysa a dumdumngeg ket kasla balitok a singsing wenno alahas a naaramid manipud iti kapipintasan a balitok.

13 Como frío de nieve en tiempo de la siega, [así es] el mensajero fiel á los que lo envían: pues al alma de su señor da refrigerio.

Ti napudno a mensahero ket mangipapaay iti nasayaat a rikna iti nangibaon kenkuana a kas iti lammiis ti niebe iti tiempo ti panagaapit.

14 [Como] nubes y vientos sin lluvia, [así es] el hombre que se jacta de vana liberalidad.

Kas kadagiti ulep ken angin nga awan tudona ti kaiyarigan ti tao a mangipaspasindayag iti sagut a saanna met kadi nga ited.

15 Con larga paciencia se aplaca el príncipe; y la lengua blanda quebranta los huesos.

Babaen iti kinaanus, mabalinka a makaallukoy iti turay, ken ti nalukneng a dila ket arigna a mabalin a makatukkol iti tulang.

16 ¿Hallaste la miel? come lo que te basta; no sea que te hartes de ella, y la vomites.

No makasarakka iti diro, manganka laeng iti apagisu-ta no mapalalluam, isarwamto met laeng.

17 Detén tu pie de la casa de tu vecino, porque harto de ti no te aborrezca.

Saanmo a kanayon nga ibaddek ta sakam iti balay ti kaarrubam ta amangan no mauma kenka ket guraennaka.

18 Martillo y cuchillo y saeta aguda, es el hombre que habla contra su prójimo falso testimonio.

Ti tao a mangibagbaga iti palso a pammaneknek maibusor iti karrubana ket kasla igam a mausar iti gubat, wenno maysa a kampilan, wenno maysa a natirad a pana.

19 Diente quebrado y pie resbalador, es la confianza en el prevaricador en tiempo de angustia.

Ti saan a napudno a tao a pagtaltalkam iti tiempo pannakariribuk ket arigna ti nadadael a ngipen wenno saka a maikagkaglis.

20 El que canta canciones al corazón afligido, [es como] el que quita la ropa en tiempo de frío, ó el que sobre el jabón [echa] vinagre.

Ti tao nga ikankantaanna ti maysa a tao a nadagsen ti riknana ket kasla tay tao a mangus-ussob iti kawesna iti tiempo ti lammin, wenno kasla suka a naibukbok iti sugat.

21 Si el que te aborrece tuviere hambre, dale de comer pan; y si tuviere sed, dale de beber agua:

No mabisbisin ti kabusormo, ikkam isuna iti taraon a kanenna, ken no mawaw isuna, ikkam iti danum nga inumenna,

22 Porque ascuas allegas sobre su cabeza, y Jehová te lo pagará.

ta arigna a mangpalaka kadagiti beggang nga ikabilmo ti ulona, ket gunggunaannakanto ni Yahweh.

23 El viento del norte ahuyenta la lluvia, y el rostro airado la lengua detractora.

Ti kaiyarigan ti tao a mangpaunget kadagiti tattao ket kas iti angin manipud iti amianan a sigurado a mangiyeg iti tudo.

24 Mejor es estar en un rincón de casa, que con la mujer rencillosa en espaciosa casa.

Nasaysayaat ti agnaed iti suli ti tuktok ti balay ngem ti makikabbalay iti babai a mannakiapa.

25 [Como] el agua fría al alma sedienta, así son las buenas nuevas de lejanas tierras.

Ti pakaiyarigan ti nasayaat a damag manipud iti adayo a pagilian ket kas iti nalammiis a danum iti tao a mawaw.

26 [Como] fuente turbia y manantial corrompido, [es] el justo que cae delante del impío.

Ti naimbag a tao nga agdiwerdiwer iti sangoanan dagiti nadangkes a tattao ket kas iti saan a mapagnumaran nga ubbog wenno nadadael a burayok.

27 Comer mucha miel no es bueno: ni el buscar la propia gloria es gloria.

Saan a nasayaat ti mangan iti adu unay a diro; dayta ket kasla panangbirbirok iti adu a pakaitan-okan.

28 [Como] ciudad derribada y sin muro, es el hombre cuyo espíritu no tiene rienda.

Ti tao nga awanan panagteppel ket maiyarig iti siudad a nadadael ken awan paderna.