< Hechos 7 >

1 EL príncipe de los sacerdotes dijo entonces: ¿Es esto así?
Basa ma malangga monaeꞌ agama Yahudi natane Stefanus nae, “Ara kalaak ho naa, tebꞌe, do hokoꞌ?”
2 Y él dijo: Varones hermanos y padres, oid: El Dios de la gloria apareció á nuestro padre Abraham, estando en Mesopotamia, antes que morase en Chârán,
Stefanus nataa nae, “Amaꞌ no toronoo nggare! Rena au dei. Dalahulu na, hita baꞌi na Abraham nda feꞌe lao hela kambo na sa, te Lamatualain mana seliꞌ, natudꞌu ao na neu e. Ana parenda e nae, ‘Lao hela nusa ma ia, ma bobꞌonggi mara. Lao leon, misiꞌ nusaꞌ esa dei fo au utudꞌu neu nggo!’ Naa de baꞌi Abraham lao mia rae Mesopotamia, fo lali nisiꞌ kota Haran.
3 Y le dijo: Sal de tu tierra y de tu parentela, y ven á la tierra que te mostraré.
4 Entonces salió de la tierra de los Caldeos, y habitó en Chârán: y de allí, muerto su padre, le traspasó á esta tierra, en la cual vosotros habitáis ahora;
No taꞌo naa, ana lao hela atahori Kasdim ra nusa na, de lali nisiꞌ kota Haran. Ama bꞌonggi na mate ma, Lamatualain no e nisiꞌ nusaꞌ Kanaꞌan. Nusaꞌ Kanaꞌan ia, rae fo amaꞌ ra ro toronooꞌ ra leoꞌ ia.
5 Y no le dió herencia en ella, ni aun para asentar un pie: mas le prometió que se la daría en posesión, y á su simiente después de él, no teniendo hijo.
Leleꞌ naa Lamatualain nda banggi rae hangga esa saꞌ boe fo dadꞌi baꞌi Abraham pusaka na sa. Te Lamatualain helu nae dei fo fee rae ia neu baꞌi Abraham tititi-nonosi nara fo dadꞌi rae pusaka. Te leleꞌ naa baꞌi Abraham nda feꞌe ma anaꞌ sa.
6 Y hablóle Dios así: Que su simiente sería extranjera en tierra ajena, y que los reducirían á servidumbre y maltratarían, por cuatrocientos años.
Te Lamatualain olaꞌ no e nae, ‘Tititi-nonosi mara dei fo leo sia atahori feaꞌ ra nusa na. Boe ma atahori naa ra tuni-ndeni se, losa tao se dadꞌi ata nara ma tao se nda maloleꞌ sa losa too natun haa.
7 Mas yo juzgaré, dijo Dios, la nación á la cual serán siervos: y después de esto saldrán y me servirán en este lugar.
Dei fo au huku-doki hatahori mana tao tititi-nonosi mara dadꞌi ate. Boe ma tititi-nonosi mara lao hela nusaꞌ naa, ma baliꞌ risiꞌ rae Kanaꞌan ia fo hule-oꞌe roꞌe makasi neu Au.’
8 Y dióle el pacto de la circuncisión: y así [Abraham] engendró á Isaac, y le circuncidó al octavo día; é Isaac á Jacob, y Jacob á los doce patriarcas.
Lamatualain olaꞌ basa ma, Ana tao hehelu-fufuliꞌ no sunat fo dadꞌi bukti oi Abraham se dadꞌi Lamatualain atahori Na ena. Naa de, leleꞌ Abraham ana na Isak, feꞌe fai falu, ana sunat e. Basa de Isak sunat ana na Yakob. Yakob o sunat ana tou ka sanahulu rua nara, leleꞌ ara feꞌe fai beꞌe faluꞌ. Basa se ia ra, hita atahori Yahudi ra bei-baꞌi nara.
9 Y los patriarcas, movidos de envidia, vendieron á José para Egipto; mas Dios era con él,
Lao esa ma, hita bei-baꞌi nara rala nara mera mbali odi nara Yusuf. De ara seo e dadꞌi ate sia rae Masir. Te Lamatualain nda lao hela e sa.
10 Y le libró de todas sus tribulaciones, y le dió gracia y sabiduría en la presencia de Faraón, rey de Egipto, el cual le puso por gobernador sobre Egipto, y sobre toda su casa.
Ana mboꞌi e mia basa sususaꞌ ra, ma fee ne mahineꞌ fo nahine dalaꞌ naeꞌ. Huu naa, mane Masir a sue e, de soꞌu e dadꞌi lima onan sia rae Masir. Ana o toꞌu koasa sia maneꞌ a ume panggat na.
11 Vino entonces hambre en toda la tierra de Egipto y de Canaán, y grande tribulación; y nuestros padres no hallaban alimentos.
Basa naa ma fai ndoes nema laꞌe rae Masir ma rae Kanaꞌan. Fai ndoes, naseliꞌ tebꞌe, de atahori hetar susasona sia bee-bꞌee. Naa de hita bei-baꞌi nara nda hambu raa saa saꞌ boe.
12 Y como oyese Jacob que había trigo en Egipto, envió á nuestros padres la primera vez.
Te baꞌi Yakob rena oi nanaat sia rae Masir. Boe ma ana denu ana nara, fo hita bei-bai nara, reu hasa nanaat sia naa.
13 Y en la segunda, José fué conocido de sus hermanos, y fué sabido de Faraón el linaje de José.
Ara hasa basa ma, ara baliꞌ. Ara raa hendi basa nanaat ra ma, Yakob denu se reu hasa seluꞌ sia Masir. Dei de Yusuf feꞌe nafadꞌe se nae, eni sira odꞌi bonggi na. Ma fee mane Masir a nahine se.
14 Y enviando José, hizo venir á su padre Jacob, y á toda su parentela, en [número de] setenta y cinco personas.
Basa naa ma, Yusuf noꞌe ama na no odꞌi-aꞌa nara lali Masir reu. Basa se atahori hitu nulu lima.
15 Así descendió Jacob á Egipto, donde murió él y nuestros padres;
De Yakob se lali Masir reu. Basa de, hita bei-baꞌi nara mate mia naa.
16 Los cuales fueron trasladados á Sichêm, y puestos en el sepulcro que compró Abraham á precio de dinero de los hijos de Hemor de Sichêm.
Dꞌoo na seli dei de, ara rendi baliꞌ bei-baꞌiꞌ ra rui nara risiꞌ kambo Sikem. Ara raꞌoi ruiꞌ naa ra sia mamana rates fo maꞌahulu na baꞌi Abraham hasa mia Hemor tititi-nonosi nara.”
17 Mas como se acercaba el tiempo de la promesa, la cual Dios había jurado á Abraham, el pueblo creció y multiplicóse en Egipto,
Stefanus olaꞌ nakandoo nae, “Basa ia ra dadꞌi, huu Lamatualain helu basa nae, dei fo Eni fee mamanaꞌ naa neu Abraham dadꞌi rae pusaka. Deka fai fo Lamatualain natetuꞌ helu-fuli Na naa, hita atahori Yahudi ra boe ramaheta sia rae Masir ena.
18 Hasta que se levantó otro rey en Egipto que no conocía á José.
Leleꞌ naa, mane feuꞌ sa toꞌu parendaꞌ sia Masir. Te nda nahine Yusuf sa.
19 Este, usando de astucia con nuestro linaje, maltrató á nuestros padres, á fin de que pusiesen á peligro [de muerte] sus niños, para que cesase la generación.
Maneꞌ naa tabꞌu-roroo hita atahori nara. Ma ana tuni-ndeni hita bei-baꞌi nara. Ana o parenda se no deres fo nggari hendi ana mana bꞌonggi feu nara, fo ara mate.
20 En aquel mismo tiempo nació Moisés, y fué agradable á Dios: y fué criado tres meses en casa de su padre.
Leleꞌ naa, baꞌi Musa ina na bonggi e. Aꞌo na meulau na seli. Ama-ina na nda tungga maneꞌ a parenda na sa. Ara raꞌaboi raꞌafuniꞌ e sia ume losa fula telu.
21 Mas siendo puesto al peligro, la hija de Faraón le tomó, y le crió como á hijo suyo.
Basa ma ara nda afiꞌ raꞌafuniꞌ rala e sia ume sa ena, de mboꞌi hendiꞌ e. Te mane Masir ana feto na nita e, de naꞌabꞌoi e onaꞌ ana bonggi na.
22 Y fué enseñado Moisés en toda la sabiduría de los egipcios; y era poderoso en sus dichos y hechos.
Naa de atahori Masir ra ranori sira mahine nara basa se neu Musa. De ana dadꞌi atahori manaseliꞌ, mahineꞌ ma masiꞌet boe.
23 Y cuando hubo cumplido la edad de cuarenta años, le vino voluntad de visitar á sus hermanos los hijos de Israel.
Musa too haa nulu boe ma, ana nae neu nahine atahori Israꞌel nara.
24 Y como vió á uno que era injuriado, defendióle, é hiriendo al Egipcio, vengó al injuriado.
Ana neu ma nita atahori Masir esa momoko atahori Israꞌel sa. Ana neu tulun eni atahori na, ma nisa atahori Masir a.
25 Pero él pensaba que sus hermanos entendían que Dios les había de dar salud por su mano; mas ellos no [lo] habían entendido.
Ana duꞌa nae neꞌo atahori nara bubꞌuluꞌ Lamatualain denu eni, fo neu tulu-fali se mia sususaꞌ. Te ara nda feꞌe bubꞌuluꞌ sa.
26 Y al día siguiente, riñendo ellos, se les mostró, y los ponía en paz, diciendo: Varones, hermanos sois, ¿por qué os injuriáis los unos á los otros?
Mbila ma, Musa neu seꞌu seluꞌ atahori nara. Ana nita atahori nara rua rafetu. De ana sobꞌa nadꞌameꞌ ruꞌa se nae, “Wee! Hei ruꞌa nggi, odꞌi-aꞌa. Te taꞌo bee de mifetu taꞌo ia?”
27 Entonces el que injuriaba á su prójimo, le rempujó, diciendo: ¿Quién te ha puesto por príncipe y juez sobre nosotros?
Te atahori mana momoko nonoo na timba baꞌi Musa nisiꞌ suuꞌ neu, de nae, ‘Seka soꞌu nggo dadꞌi hai malangga ma? Ma seka soꞌu nggo dadꞌi hai mana maꞌetuꞌ dedꞌeat ma?
28 ¿Quieres tú matarme, como mataste ayer al Egipcio?
Mbei ma ho mae misa au, onaꞌ ho misa atahori Masir a afis a, do?’
29 A esta palabra Moisés huyó, y se hizo extranjero en tierra de Madián, donde engendró dos hijos.
Musa rena taꞌo naa, ma ana fela lao hela Masir. Ana neu leo sia atahori Median ra nusa na. Basa ma, ana sao sia naa, de bonggi ana touꞌ rua.
30 Y cumplidos cuarenta años, un ángel le apareció en el desierto del monte Sina, en fuego de llama de una zarza.
Too haa nulu boe ma, Musa nisiꞌ mamana madꞌaꞌ esa deka no leteꞌ sa, naran lete Sinai. Sia naa Lamatualain ate Na esa mia sorga neu nandaa no e mia ai sia hau anaꞌ sa rala. Hau a nenelalanggeꞌ, te nda kadꞌe sa.
31 Entonces Moisés mirando, se maravilló de la visión: y llegándose para considerar, fué hecha á él voz del Señor:
Musa nita ma, ana ndii-ndiiꞌ a. Ana neu deka fo nae nahine saa sia naa. Aiboiꞌ ma, ana rena Lamatualain olaꞌ mia ai rala nae,
32 Yo soy el Dios de tus padres, el Dios de Abraham, y el Dios de Isaac, y el Dios de Jacob. Mas Moisés, temeroso, no osaba mirar.
‘Au ia, bei-baꞌi mara Lamatualain na. Baꞌim Abraham, Isak, ma Yakob beꞌutee neu Au.’ Musa rena ma, ana namatau de ao na nggeꞌe-nggeꞌe, ma nda nambarani botiꞌ mata na fo mete hau mana lalanggeꞌ naa sa.
33 Y le dijo el Señor: Quita los zapatos de tus pies, porque el lugar en que estás es tierra santa.
Boe ma Lamatualain olaꞌ seluꞌ nae, ‘We Musa! Ho ririi sia rae meumareꞌ. De olu hendi laopei ma!
34 He visto, he visto la aflicción de mi pueblo que está en Egipto, y he oído el gemido de ellos, y he descendido para librarlos. Ahora pues, ven, te enviaré á Egipto.
Seꞌu te mae Au liliiꞌ Au atahori Israꞌel ngga sia Masir a. Hokoꞌ! Au feꞌe usunedꞌa se. Au bubꞌuluꞌ doidꞌoso nara ma rena hara hule-oꞌe nara. De Au ae mboꞌi se. Uma dei! Au ae denu baliꞌ nggo Masir muu.’
35 A este Moisés, al cual habían rehusado, diciendo: ¿Quién te ha puesto por príncipe y juez? á éste envió Dios por príncipe y redentor con la mano del ángel que le apareció en la zarza.
No taꞌo naa, Lamatualain natudꞌu ao Na mia ai rala ma parenda Musa fo baliꞌ Masir neu. Lamatualain dudꞌu e neu mboꞌi atahori Israꞌel mia doidꞌoso nara. Musa ia, fo maꞌahulu na atahori ra ratane rae, ‘Seka soꞌu nggo dadꞌi hai malangga ma?’ Ia naa Lamatualain mana soꞌu e!
36 Este los sacó, habiendo hecho prodigios y milagros en la tierra de Egipto, y en el mar Bermejo, y en el desierto por cuarenta años.
Basa naa boe ma, Musa baliꞌ Masir neu. Ana tao mana dadꞌiꞌ ra seli sia naa. Basa ma, ana no atahori Israꞌel ra lao hela Masir. Ara lao tungga Tasi Mbilas, ma laoꞌ ndule mamana rouꞌ ra losa too haa nulu.
37 Este es el Moisés, el cual dijo á los hijos de Israel: Profeta os levantará el Señor Dios vuestro de vuestros hermanos, como yo; á él oiréis.
Musa nafadꞌe atahori Israꞌel ra rae, ‘Dei fo Lamatualain soꞌu atahori sa sia hei taladꞌa ma, fo dadꞌi mana ola-ola Na, onaꞌ Ana soꞌu au ia.
38 Este es aquél que estuvo en la congregación en el desierto con el ángel que le hablaba en el monte Sina, y con nuestros padres; y recibió las palabras de vida para darnos:
Musa naꞌabꞌue no hita atahori Israꞌel nara sia mamana rouꞌ ra. Ana dadꞌi leleteꞌ fee hita bei-baꞌi nara ro Lamatualain ate Na mia sorga. Ate naa naꞌondaꞌ Lamatualain Dedꞌea-oꞌola Na neu Musa sia lete Sinai. Dedꞌea-oꞌolaꞌ naa, mana natudꞌu hita dala masodꞌaꞌ ndos.
39 Al cual nuestros padres no quisieron obedecer; antes le desecharon, y se apartaron de corazón á Egipto,
Mae taꞌo naa o, hita bei-baꞌi nara nda nau rena Musa sa. Ara nda simbo e sa, de rae baliꞌ Masir reu.
40 Diciendo á Aarón: Haznos dioses que vayan delante de nosotros; porque á este Moisés, que nos sacó de tierra de Egipto, no sabemos qué le ha acontecido.
Basa naa ma, ara reu kokoe Harun rae, ‘Amaꞌ odꞌi na Musa no hai lao hela rae Masir. Te ia naa, hai nda bubꞌuluꞌ ana sia bee saꞌ boe. Dadꞌi hai moꞌe fo amaꞌ tao fee hai sosonggoꞌ, fo ana mana nalalao hai.’
41 Y entonces hicieron un becerro, y ofrecieron sacrificio al ídolo, y en las obras de sus manos se holgaron.
De ara tao sosonggoꞌ, mata na onaꞌ sapi anaꞌ. Ara tunu-hotu banda ma feta-dote fee sosonggoꞌ a. Ara maꞌahee ro saa fo sira tao ao nara.
42 Y Dios se apartó, y los entregó que sirviesen al ejército del cielo; como está escrito en el libro de los profetas: ¿Me ofrecisteis víctimas y sacrificios en el desierto por cuarenta años, casa de Israel?
Lamatualain nita taꞌo naa ma nasadꞌea se. De ara songgo sudꞌi a saa sia lalai onaꞌ relo, fulan, ma nduuꞌ. Onaꞌ o Lamatualain hela se taꞌo a naa ena. Naa ndaa no saa fo Lamatualain mana ola-ola nara suraꞌ mia dalahulu na rae, ‘We! Atahori Israꞌel re! To haa nulu hei laoꞌ ndule mamana rouꞌ ra, ma tunu-hotu banda fo beꞌutee neu Au, do, neu se?
43 Antes, trajisteis el tabernáculo de Moloch, y la estrella de vuestro dios Remphan: figuras que os hicisteis para adorarlas: os transportaré pues, más allá de Babilonia.
Hei nda koa-kio Au sa! Tungga fai hei songgo neuꞌ a sosonggo mara. Hei hiiꞌ a masoꞌ kalua nitu Molok ume sosonggo na. Hei o hii songgo nduuꞌ esa nitu na, naran Refan. Dadꞌi hei hiiꞌ a songgo neu saa fo hei tao ao mara! Dei fo Au nggari nggi miꞌidꞌodꞌooꞌ seli Babel mi’.
44 Tuvieron nuestros padres el tabernáculo del testimonio en el desierto, como había ordenado [Dios], hablando á Moisés que lo hiciese según la forma que había visto.
Stefanus olaꞌ nakandoo nae, “Lamatualain natudꞌu baꞌi Musa mamana Hule-Oꞌeꞌ esa rupa na. De Musa se rafefela Lalaat Hule-Oꞌeꞌ esa mia banda rouꞌ no temeꞌ tungga rupaꞌ naa. Basa naa ma, atahori Israꞌel ra reu hule-oꞌe neu Lamatualain sia naa. Mete ma ara lali mamanaꞌ, naa ara ofe Lalaat Hule-Oꞌeꞌ a, ara paꞌa e, de rendi e nisi ꞌ mamana feuꞌ. Losa naa, ara rafefela seluꞌ Lalaat a.
45 El cual recibido, metieron también nuestros padres con Josué en la posesión de los Gentiles, que Dios echó de la presencia de nuestros padres, hasta los días de David;
Dꞌodꞌoo ma, leleꞌ Yosua se ratati ro atahori feaꞌ sia nusa Kanaꞌan ma, Lamatualain oi hendi atahori naa ra. Basa de, Lamatualain babꞌanggi nusaꞌ naa neu hita bei-baꞌi nara. Leleꞌ ara rambas rala nusaꞌ naa, ara o rendi Lalaa Hule-Oꞌe a neu boe. Lalaat a nambariiꞌ sia naa losa mane Daud toꞌu parendaꞌ.
46 El cual halló gracia delante de Dios, y pidió hallar tabernáculo para el Dios de Jacob.
Mane Daud ia, hule-oꞌe neu Lamatualain onaꞌ hita baꞌi Yakob na no ume isi nara. Daud tao namahoꞌo Lamatualain rala Na, de Lamatualain pala banggi fee ne papala-babꞌanggiꞌ. Daud o noꞌe Lamatualain fo eni mana nafefela Ume Hule-Oꞌe feuꞌ.
47 Mas Salomón le edificó casa.
Te ana na Soleman mana nafefela Ume Hule-Oꞌe Huuꞌ a.
48 Si bien el Altísimo no habita en templos hechos de mano; como el profeta dice:
Hita bubꞌuluꞌ tae, Lamatualain leo sia mamanaꞌ nanarun seli. Ana nda leo sia ume fo atahori taoꞌ sa. Huu maꞌahulu na, mana ola-ola Na esa suraꞌ hela rae,
49 El cielo es mi trono, y la tierra es el estrado de mis pies. ¿Qué casa me edificaréis? dice el Señor; ¿ó cuál es el lugar de mi reposo?
‘Lalai a, Au kadera parenda ngga. Raefafoꞌ a, Au ei tatabu ngga. Taꞌo bee de hei mae mifefela ume esa nandaa Au leo sia naa? Nda bisa sa.
50 ¿No hizo mi mano todas estas cosas?
Te lalai no raefafoꞌ isi na, Au mana uꞌudꞌadꞌadꞌiꞌ!’”
51 Duros de cerviz, é incircuncisos de corazón y de oídos, vosotros resistís siempre al Espíritu Santo: como vuestros padres, así también vosotros.
Stefanus olaꞌ seluꞌ, ma bua se nae, “Hei langga fatu mara seli! Onaꞌ atahori nda mana rahine Lamatualain sa, ma nda nau rena E sa. Hei akaꞌ labꞌan E, onaꞌ bei-baꞌiꞌ mara mana rasadꞌea E. Ia naa hei feꞌe mae labꞌan Dula-dale Meumare Na, do?
52 ¿A cuál de los profetas no persiguieron vuestros padres? y mataron á los que antes anunciaron la venida del Justo, del cual vosotros ahora habéis sido entregadores y matadores;
Hei bei-baꞌi mara raꞌasususaꞌ Lamatualain mana ola-ola Nara. Mifadꞌe sobꞌa: mana ola-olaꞌ bee fo ara nda raꞌasususaꞌ e sa? Nda hambu sa, to? Maꞌahulu na mana ola-olaꞌ Nara rafadꞌe memaꞌ oi, Lamatualain nae haitua Atahori Meumare Na. Te hei bei-baꞌi mara risa Lamatualain mana ola-olaꞌ nara. Losa hei o sangga dalaꞌ pake atahori feaꞌ fo risa Lamatualain Atahori Meumare Na.
53 Que recibisteis la ley por disposición de ángeles, y no la guardasteis.
Lamatualain ate Nara mia sorga o rendi basa atoran adat fo Lamatualain nae fee hita, te hei nda toe sa.”
54 Y oyendo estas cosas, regañaban de sus corazones, y crujían los dientes contra él.
Atahori mana endoꞌ sia mamana nggero dedꞌeat a rena Stefanus oꞌola na, ma rahine rae ana fee salaꞌ neu se. De rala nara mera ma rangginggio.
55 Mas él, estando lleno de Espíritu Santo, puestos los ojos en el cielo, vió la gloria de Dios, y á Jesús que estaba á la diestra de Dios,
Te Lamatualain Dula-dale Meumare Na dai Stefanus ena. Ana oroꞌa mete lalai a. De nita Lamatualain mandete-masaꞌan, no Lamatuaꞌ Yesus nambariiꞌ sia Lamatualain bobꞌoa ona Na, sia mamana nenefee hadat naa.
56 Y dijo: He aquí, veo los cielos abiertos, y al Hijo del hombre que está á la diestra de Dios.
Ana olaꞌ nae, “Ama nggare. Au ita lalai a sii, ma Atahori Matetuꞌ a nambariiꞌ sia mamana nenefee hadat sia Lamatualain bobꞌoa ona Na.”
57 Entonces dando grandes voces, se taparon sus oídos, y arremetieron unánimes contra él;
Atahori mana endoꞌ sia naa ra rena ma, ara oꞌoo ndiki nara. Ara nggasi denu Stefanus oꞌoo bafa na. Basa se teteek fo rae aꞌame Stefanus.
58 Y echándolo fuera de la ciudad, le apedreaban: y los testigos pusieron sus vestidos á los pies de un mancebo que se llamaba Saulo.
Ara lea rendi e nisiꞌ kota a deaꞌ. Sakasi ra olu badꞌu nara, de fee ana soruꞌ esa nara na Saulus toꞌu. Ana dadꞌi sira mana natatale na. Boe ma reu mbia Stefanus.
59 Y apedrearon á Esteban, invocando él y diciendo: Señor Jesús, recibe mi espíritu.
Ara feꞌe mbia Stefanus, ma ana randu nahereꞌ nae, “Lamatuaꞌ Yesus! Au fai ngga deka ena. Simbo mala au!”
60 Y puesto de rodillas, clamó á gran voz: Señor, no les imputes este pecado. Y habiendo dicho esto, durmió.
Boe ma ana naꞌaloli napadilu neu lululangga na, de randu nahereꞌ seluꞌ nae, “Amaꞌ, afiꞌ fee se lemba-dꞌoi salaꞌ ia!” Basa ma, hahae na etu, ma ana mate.

< Hechos 7 >