Przysłów 1
1 Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla Izraela;
The proverbs of Solomon, son of David, king of Israel.
2 Do poznania mądrości i karności, do zrozumienia słów roztropnych;
They are for achieving wisdom and instruction, and to recognize sayings that bring insight.
3 Do zdobycia pouczenia w mądrości, w sprawiedliwości, w sądzie i w prawości;
They provide education in what makes sense, living right, judging correctly, and acting fairly.
4 Do udzielenia prostym rozwagi, a młodemu – wiedzy i roztropności.
They give discernment to the immature, knowledge and discretion to the young.
5 Mądry posłucha i przybędzie mu wiedzy, a rozumny nabędzie rad;
Wise people will listen and gain in learning, and those who have good judgment will gain skills in guidance,
6 Aby rozumieć przysłowia i [ich] wykładnię, słowa mądrych i ich zagadki.
understanding the proverbs and puzzles, the sayings and questions of the wise.
7 Bojaźń PANA jest początkiem wiedzy, ale głupcy gardzą mądrością i karnością.
Honoring the Lord is where true knowledge begins, but fools treat wisdom and good advice with contempt.
8 Synu mój, słuchaj pouczenia swego ojca i nie odrzucaj nauki swojej matki;
My son, pay attention to your father's instruction, and don't reject your mother's teaching.
9 Bo one będą wdzięczną ozdobą na twojej głowie i [kosztownym] łańcuchem na szyi.
They are a wreath of grace to decorate your head; they are pendants for your neck.
10 Synu mój, jeśli grzesznicy cię namawiają, nie pozwalaj.
My son, if evil people try to tempt you, don't give into them.
11 Jeśli mówią: Chodź z nami, czyhajmy na krew, zaczajmy się na niewinnego bez powodu;
They may tell you, “Come with us. Let's go and hide, ready to kill someone. Let's ambush someone for fun!
Let's bury them alive; let's put them in the grave while they're still healthy! (Sheol h7585)
13 Znajdziemy wszelkie kosztowności, napełnimy swoje domy łupem;
We'll take from them all kinds of valuable things and fill our homes with the stuff we steal!
14 Dziel z nami swój los; miejmy wszyscy jedną sakiewkę.
Come and join us and we'll all share what we get!”
15 Synu mój, nie wyruszaj z nimi w drogę; powstrzymaj swoją nogę od ich ścieżki.
My son, don't follow their ways. Don't go in that direction with them.
16 Ich nogi bowiem biegną do zła i spieszą się do przelania krwi.
For they rush to do evil; they hurry to commit violence and murder.
17 Na próżno zastawia się sieci na oczach wszelkiego ptactwa.
There's no point in trying to lure birds into a net when they can see it.
18 Oni też czyhają na własną krew, czają się na własne życie.
However, these evil people hide ready to kill others, but they themselves are the victims. They're only ambushing themselves!
19 Takie są ścieżki każdego, który jest chciwy zysku; swojemu właścicielowi [taki zysk] odbiera życie.
This is what happens to you if you try to become rich through crime—it kills you!
20 Mądrość woła na dworze, podnosi swój głos na ulicach.
Wisdom calls out in the streets; she shouts aloud in the squares.
21 Woła w największym zgiełku, u wrót bram, w mieście wygłasza swoje słowa:
She cries out at busy corners; she explains her message at the town gates:
22 Jak długo, prości, będziecie kochać głupotę, szydercy – lubować się w swoim szyderstwie, a głupi – nienawidzić wiedzy?
“How long will you stupid people love stupidity? How long will scornful people enjoy their mocking? How long will fools hate knowledge?
23 Nawróćcie się na moje upomnienie; oto wyleję na was mojego ducha, oznajmię wam moje słowa.
Pay attention to my warnings, and I'll pour out my deepest thoughts to you—I'll explain what I know to you.
24 Ponieważ wołałam, a odmawialiście; wyciągałam rękę, a nikt nie zważał;
For I have called you, but you refused to listen; I reached out my hand to you, but you didn't care.
25 Owszem, odrzuciliście całą moją radę i nie chcieliście [przyjąć] mojego upomnienia;
You ignored everything I said; you wouldn't accept any of my warnings.
26 Dlatego będę się śmiać z waszego nieszczęścia, będę szydzić z was, gdy przyjdzie to, czego się boicie.
So I'll laugh at you when you're in trouble; I'll mock you when you're in a panic.
27 Gdy nadejdzie jak spustoszenie to, czego się boicie, i [gdy] wasze nieszczęście nadciągnie jak wicher, gdy nadejdzie na was ucisk i cierpienie;
When panic rains down on you like a storm, when trouble hits you like a whirlwind, when sorrow and pain come on you,
28 Wtedy będą mnie wzywać, a nie wysłucham; będą mnie szukać pilnie, lecz mnie nie znajdą.
then you'll call out to me for help, but I won't answer; you'll search hard for me, but won't find me.
29 Bo znienawidzili wiedzę i nie wybrali bojaźni PANA;
Why?—because they hated knowledge, and they didn't choose to respect the Lord.
30 Ani nie chcieli mojej rady, [ale] gardzili każdym moim upomnieniem.
They're not willing to accept my advice; they despise all my warnings.
31 Dlatego spożyją owoc swoich dróg i będą nasyceni swymi radami.
So they'll have to eat the fruit of their own choices, bloated by their own devious schemes.
32 Bo odstępstwo prostych zabije ich i szczęście głupich zgubi ich.
Stupid people are killed by their rebellion; foolish people are destroyed by their lack of concern.
33 [Ale] kto mnie słucha, będzie mieszkać bezpiecznie i będzie wolny od strachu przed złem.
But everyone who listens to me will be kept safe, and will live without worrying about problems.”
