Przysłów 24
1 Nie naśladuj ludzi złych, ani żądaj przebywać z nimi;
Don't be jealous of evil people; don't long to spend time with them,
2 Albowiem serce ich myśli o drapiestwie, a wargi ich mówią o uciśnieniu.
for they think up cruel plans and discuss how to cause trouble.
3 Mądrością bywa dom zbudowany, a roztropnością umocniony.
A house is built by wisdom; its foundation is made secure through understanding.
4 Zaiste przez umiejętność komory napełnione bywają wszelakiemi bogactwami kosztownemi i wdzięcznemi.
Its rooms are filled by knowledge with all kinds of valuable and beautiful objects.
5 Człowiek mądry mocny jest, a mąż umiejętny przydaje siły.
If you have wisdom, you are strong; if you have knowledge, your power increases,
6 Albowiem przez mądrą radę zwiedziesz bitwę, a wybawienie przez mnóstwo radców mieć będziesz.
for with wise guidance you can go to war; you will be victorious by having many good advisors.
7 Wysokie są głupiemu mądrości; w bramie nie otworzy ust swoich.
Wisdom goes over the heads of stupid people; they have nothing to contribute when important matters are discussed.
8 Kto myśli źle czynić, tego złośliwym zwać będą.
Anyone who plans to do evil will be seen as a troublemaker.
9 Zła myśl głupiego jest grzechem, a pośmiewca jest obrzydliwością ludzką.
Plans thought up by stupid people are sinful. Everyone hates those who are scornful of others.
10 Jeźli będziesz gnuśnym, tedy w dzień ucisku słaba będzie siła twoja.
If you give up in times of trouble, it shows how weak you are.
11 Wybawiaj pojmanych na śmierć; a od tych, którzy idą na stracenie, nie odwracaj się.
Rescue those who are being led away to be executed; save those who are stumbling on their way to be slaughtered.
12 Jeźli rzeczesz: Otośmy o tem nie wiedzieli; izali ten, który waży serca, nie rozumie? a ten, który strzeże duszy twojej, nie rozezna? i nie odda człowiekowi według uczynków jego?
If you say, “Look, we didn't know anything about this,” don't you think the God who judges your motives will see what's happening? He who watches over you knows, and he will pay people back for what they've done.
13 Jedz miód, synu mój! bo dobry, i plastr słodki podniebieniu twemu;
My son, eating honey is good for you; the honeycomb tastes sweet.
14 Tak umiejętność mądrości duszy twojej, jeźliże ją znajdziesz; onać będzie nagrodą, a nadzieja twoja nie będzie wycięta.
In the same way, you should know that wisdom is good for you; if you find it, there will be a future for you, and your hope will not be crushed.
15 Nie czyń zasadzki, niezbożniku! na przybytek sprawiedliwego, a nie przeszkadzaj odpocznieniu jego.
Don't be like a criminal waiting to ambush the home of good people; don't attack the place where they live.
16 Bo choć siedm kroć upada sprawiedliwy, przecie zaś powstaje; ale niezbożni wpadną w nieszczęście.
Those who do right may fall down seven times, and still get up again; but the wicked are brought down by disaster.
17 Gdy upadnie nieprzyjaciel twój, nie ciesz się; i gdy się potknie, niech się nie raduje serce twoje;
Don't celebrate when your enemies fall; don't be glad when they trip up,
18 Aby snać nie ujrzał Pan, a nie podobałoby się to w oczach jego, i odwróciłby od niego gniew swój na cię.
otherwise when the Lord sees it, he'll be unhappy with you and won't punish your enemies as he planned.
19 Nie gniewaj się dla złośników, ani się udawaj za niepobożnymi;
Don't get all upset over the wicked, or be jealous of those who do wrong,
20 Boć nie weźmie złośnik nagrody; pochodnia niepobożnych zgaśnie.
for evil people have no future—the lamp of the wicked will be snuffed out.
21 Synu mój! bój się Pana i króla, a z niestatecznymi nie mięszaj się;
My son, honor the Lord and the king, and don't join those who are rebellious,
22 Boć znagła powstanie zginienie ich, a upadek obydwóch któż wie?
for disaster will suddenly fall on them. Who knows how the Lord and king will punish them?
23 I toć też mądrym należy: wzgląd mieć na osobę u sądu, nie dobra.
These are more sayings of the wise: Showing favoritism when passing judgment is wrong.
24 Tego, który mówi niepobożnemu; Jesteś sprawiedliwy, będą ludzie przeklinać, a narody się nim brzydzić będą.
Those who tell the guilty, “You're innocent,” will be cursed by the people and hated by the nation,
25 Ale którzy go karzą, szczęśliwi będą, a przyjdzie na nich błogosławieństwo każdego dobrego.
while those who convict the guilty will be appreciated, and will receive a rich blessing.
26 Pocałują wargi tego, co mówi słowa prawdziwe.
An honest answer is a kiss on the lips.
27 Rozrządź na polu robotę twoję, a sprawuj pilnie rolę swoję; a potem będziesz budował dom twój.
Do the work you need to do outside first, then prepare and sow your fields, and only after that start building your house.
28 Nie bądź świadkiem lekkomyślnym przeciw bliźniemu swemu, ani czyń łagodnych namów wargami swemi.
Don't testify against your neighbors without having a good reason, and don't tell lies.
29 Nie mów: Jako mi uczynił, tak mu uczynię; oddam mężowi temu według uczynku jego.
Don't say to yourself, “I'm going to do to him what he did to me! I'll pay him back for what he's done!”
30 Szedłem przez pole męża leniwego a przez winnicę człowieka głupiego;
I walked past the field of a lazy man, past a vineyard of someone with no sense.
31 A oto porosła wszędzie ostem; pokrzywy wszystko pokryły, a płot kamienny jej rozwalił się.
It was all overgrown with thorns, the ground was covered with weeds, and the stone wall had fallen down.
32 Co ja ujrzawszy złożyłem to do serca mego, a widząc to wziąłem to ku przestrodze.
As I looked I thought about it, and what I saw taught me a lesson:
33 Trochę się prześpisz, trochę podrzemiesz, trochę złożysz ręce, abyś odpoczywał;
You may say, “Please, just a little more sleep, a little longer snooze, a little more folding of the arms to rest”—
34 A wtem ubóstwo twoje przyjdzie jako podróżny, a niedostatek twój jako mąż zbrojny.
and poverty will attack you like a robber, destitution like an armed warrior.
