UDutheronomi 28
1 “Nxa limlalela ngokupheleleyo uThixo uNkulunkulu wenu njalo lilandele yonke imilayo yakhe engilitshela yona lamuhla ngonanzelelo, uThixo uNkulunkulu wenu uzaliphakamisa libe phezu kwezizwe zonke emhlabeni.
Jeśli będziesz pilnie słuchał głosu PANA, swego Boga, by przestrzegać i wypełniać wszystkie jego przykazania, które ci dziś nakazuję, to PAN, twój Bóg, wywyższy cię ponad wszystkie narody ziemi.
2 Lezizibusiso zonke zizakwehlela phezu kwenu zibe ngezenu nxa limlalela uThixo uNkulunkulu wenu.
I spłyną na ciebie te wszystkie błogosławieństwa, i dosięgną cię, jeśli będziesz słuchał głosu PANA, swego Boga:
3 Lizabusiswa edolobheni libusiswe futhi lemaphandleni.
Błogosławiony będziesz w mieście i błogosławiony będziesz na polu.
4 Inzalo yenu izabusiswa, lezithelo zomhlabathi wenu kanye lenzalo yezifuyo zenu, amathole emihlambi yenu kanye lamazinyane emihlambi yenu.
Błogosławiony będzie owoc twego łona, owoc twojej ziemi, owoc twego bydła, przyrost twego stada oraz trzody twoich owiec.
5 Kuzabusiswa isitsha senu kanye lomganu wenu wokuxovela izinkwa.
Błogosławiony będzie twój kosz i twoja dzieża.
6 Uzabusiswa nxa ungena ubusiswe lanxa uphuma.
Błogosławiony będziesz, gdy będziesz wchodził, i błogosławiony, gdy będziesz wychodził.
7 UThixo uzakwenza ukuthi izitha zakho ezikuvukelayo zinqotshwe phambi kwakho. Zizakulihlasela zivelela endleleni eyodwa, kodwa zizabaleka ngezindlela eziyisikhombisa.
PAN sprawi, że twoi wrogowie, którzy powstaną przeciwko tobie, zostaną pobici przed tobą. Jedną drogą wyruszą przeciwko tobie, a siedmioma drogami będą przed tobą uciekać.
8 UThixo uzakwehlisela isibusiso phezu kweziphala zenu, lakukho konke elizakwenza. UThixo uNkulunkulu wenu uzalibusisa elizweni lelo alinika lona.
PAN przykaże, aby było z tobą błogosławieństwo w twoich spichlerzach i we wszystkim, do czego wyciągniesz swoją rękę; i będzie ci błogosławił w ziemi, którą daje ci PAN, twój Bóg.
9 UThixo uzalimisa njengabantu bakhe abangcwele, njengokulithembisa kwakhe ngesifungo, nxa lingagcina imilayo kaThixo uNkulunkulu wenu lihambe ngezindlela zakhe.
PAN ustanowi cię dla siebie świętym ludem, tak jak ci poprzysiągł, jeśli będziesz przestrzegać przykazań PANA, swego Boga, i chodził jego drogami.
10 Ngalokho bonke abantu emhlabeni bazabona ukuthi lina libizwa ngebizo likaThixo, balesabe.
I wszystkie narody ziemi zobaczą, że jesteś nazywany imieniem PANA, i będą się ciebie lękać.
11 UThixo uzalenza liphumelele kakhulu, enzalweni yenu, lenzalo yezifuyo zenu kanye lezithelo zomhlabathi wenu elizweni afunga ngalo kubokhokho benu ukuthi uzalinika lona.
PAN obdarzy cię obfitością dobra, owocu twego łona, owocu twego bydła, owocu twego pola, w ziemi, którą PAN poprzysiągł twoim ojcom, że ją tobie da.
12 UThixo uzavula amazulu, isiphala sakhe esiphuphumayo, ukuze anise izulu phezu kwelizwe lenu ngesikhathi salo njalo abusise yonke imisebenzi eliyenzayo. Lizakweboleka izizwe ezinengi kodwa lina lingeboleki lutho kuzo.
PAN otworzy dla ciebie swój bogaty skarbiec, niebo, aby dawać deszcz twojej ziemi w odpowiednim czasie i błogosławić wszelką pracę twoich rąk. Będziesz pożyczał wielu narodom, a sam [od nikogo] nie będziesz pożyczał.
13 UThixo uzalenza libe yinhloko, hatshi umsila. Nxa lizalalelisisa imilayo kaThixo uNkulunkulu wenu engilinika yona lamuhla njalo liyilandele ngonanzelelo, lizahlala njalo liphezulu, lingabi ngaphansi lanini.
I PAN umieści cię na czele, a nie na końcu; i będziesz tylko na górze, a nie będziesz na dole, jeśli będziesz słuchał przykazań PANA, swego Boga, które ci dziś nakazuję, abyś [ich] przestrzegał i [je] wypełniał.
14 Lingaphambuki loba lakuwuphi wemilayo engilinika yona lamuhla, lingaphambukeli kwesokunene loba kwesenxele, lilandela abanye onkulunkulu lokubakhonza.”
I nie odstąpisz od żadnego słowa, które ja wam dziś nakazuję, ani na prawo, ani na lewo, by iść za innymi bogami i im służyć.
15 “Kodwa-ke, nxa lingayikumlalela uThixo uNkulunkulu wenu futhi lingalandeli yonke imilayo yakhe ngonanzelelo kanye lezimiso zakhe engilinika zona lamuhla, zonke leziziqalekiso zizakuba phezu kwenu zilehlele:
Lecz jeśli nie będziesz słuchał głosu PANA, swego Boga, by przestrzegać wszystkich jego przykazań i ustaw, które ci dziś nakazuję, i wypełniać je, to spadną na ciebie wszystkie te przekleństwa i cię dosięgną:
16 Lizaqalekiswa edolobheni, liqalekiswe futhi emaphandleni.
Przeklęty będziesz w mieście, przeklęty będziesz na polu.
17 Isitsha senu kanye lomganu wenu wokuxovela izinkwa kuzaqalekiswa.
Przeklęty będzie twój kosz i twoja dzieża.
18 Inzalo yenu izaqalekiswa, lezithelo zomhlabathi wenu, lamathole emihlambi yenu kanye lamazinyane emihlambi yenu.
Przeklęty będzie owoc twego łona, owoc twojej ziemi, przyrost twego bydła oraz trzody twoich owiec.
19 Lizaqalekiswa ekungeneni kwenu libuye liqalekiswe lasekuphumeni kwenu.
Przeklęty będziesz, kiedy będziesz wchodził, i przeklęty, kiedy będziesz wychodził.
20 UThixo uzakwehlisela phezu kwenu iziqalekiso, ukuphambana kanye lezithuko emisebenzini yenu yonke eliyenzayo, lize libhujiswe njalo lichithwe ngenxa yobubi elibenzileyo ngokumdela.
PAN ześle na ciebie przekleństwo, trwogę i karę we wszystkim, do czego wyciągniesz swoją rękę i co czynić będziesz, aż zostaniesz zniszczony i szybko zginiesz z powodu niegodziwości swoich czynów, przez które mnie opuściłeś.
21 UThixo uzalehlisela isifo lemikhuhlane ize ilibhubhise iliqede elizweni elingena kulo ukuba libe ngelenu.
PAN sprawi, że przylgnie do ciebie zaraza, aż cię wyniszczy z ziemi, do której idziesz, by ją posiąść.
22 UThixo uzalitshaya ngomkhuhlane olidla kancanekancane, langokutshisa kwelanga lendlala, ngofuba langesikhwekhwe, konke lokhu kuzalehlela kuze kuliqede.
PAN uderzy cię suchotami, febrą, zapaleniem, silną gorączką, mieczem, suszą i pleśnią, które będą cię prześladować, aż zginiesz.
23 Isibhakabhaka ngaphezu kwenu sizakuba lithusi, kuthi umhlabathi ngaphansi kwenu ube yinsimbi.
Niebo nad twoją głową stanie się miedzią, a ziemia pod tobą – żelazem.
24 UThixo uzaguqula izulu elina elizweni lenu kube zintuli lothuli, kuzakwehla kuvela esibhakabhakeni lize libhujiswe.
PAN ześle na twą ziemię jak deszcz proch i pył, [które] na ciebie spadną z nieba, aż cię zniszczy.
25 UThixo uzavumela ukuthi izitha zenu zilehlule. Lizakuya kuzo lihamba ngendlela eyodwa kodwa lizabaleka ngezindlela eziyisikhombisa, futhi lizakuba yinto eyenyanyekayo kuyo yonke imibuso yasemhlabeni.
PAN sprawi, że zostaniesz pobity przed swymi wrogami. Jedną drogą wyruszysz przeciwko nim, lecz siedmioma drogami będziesz uciekał przed nimi, i będziesz wysiedlony do wszystkich królestw ziemi.
26 Izidumbu zenu zizakuba yikudla kwezinyoni zonke zasemoyeni, kanye lezinyamazana zasemhlabeni, njalo aziyikwethuswa muntu.
A twój trup będzie pokarmem dla wszelkiego ptactwa nieba i zwierząt ziemi i nikt [ich] nie odpędzi.
27 UThixo uzalitshaya ngamathumba aseGibhithe langesifo sokuvuvuka, izilonda ezibhibhidlayo lamaqhubu alumayo, okungelaphekiyo.
PAN dotknie cię wrzodem egipskim, hemoroidami, świerzbem i liszajem, z których nie zdołasz się wyleczyć.
28 UThixo uzalehlisela umkhuhlane wokuphambana kwengqondo, ubuphofu lowokudungeka kwengqondo.
PAN dotknie cię obłędem, ślepotą i przerażeniem serca.
29 Lizaphumputha loba kusemini njengesiphofu emnyameni. Aliyikuphumelela kukho konke elikwenzayo; lizaphangwa njalo lincindezelwe insuku ngensuku, kungekho muntu ongalihlenga.
W południe będziesz chodził po omacku, jak ślepy w ciemności, i nie powiedzie ci się na twoich drogach. Będziesz uciskany i łupiony po wszystkie dni, a nikt cię nie wybawi.
30 Uzathembisana lowesifazane ukuba lithathane, kodwa kuthi enye indoda imthathe ilale laye. Uzakwakha indlu, kodwa kawusoze uhlale kuyo. Uzahlanyela isivini, kodwa kawusoze ukholise izithelo zaso.
Poślubisz [sobie] żonę, lecz inny mężczyzna będzie z nią obcować. Zbudujesz dom, lecz w nim nie zamieszkasz. Zasadzisz winnicę, lecz z niej nie skorzystasz.
31 Inkabi yakho izahlatshwa phambi kwakho, kodwa kawusoze uyidle. Uzathathelwa ubabhemi wakho ngenkani kodwa angabuyiselwa kuwe. Izimvu zakho zizanikwa izitha zakho, kodwa kakho ozakuzihlenga.
Twój wół zostanie zabity na twoich oczach, ale nie będziesz go jadł. Twój osioł zostanie ci zabrany sprzed twego oblicza, ale nie zwrócą ci go. Twoje owce zostaną oddane twoim wrogom, ale nikt cię nie uratuje.
32 Amadodana akho kanye lamadodakazi akho azanikwa esinye isizwe, njalo amehlo akho azafiphala ngokuwalindela insuku zonke, ungelamandla okuphakamisa isandla.
Twoi synowie i twoje córki zostaną wydani innemu narodowi, a twoje oczy, wypatrując [ich], zasłabną z tęsknoty za nimi przez cały dzień, a twoja ręka będzie bezsilna.
33 Abantu ongabaziyo bazakudla izithelo zomhlabathi kanye lomsebenzi wezandla zakho, akulalutho ozaluzuza ngaphandle kokuncindezelwa ngesihluku insuku zakho zonke.
Owoc twojej ziemi i całą twoją pracę pożre naród, którego ty nie znasz, i będziesz tylko uciskany i dręczony po wszystkie dni.
34 Izinto ozibonayo zizakwenza uphambane ingqondo.
I oszalejesz na widok tego, co zobaczą twoje oczy.
35 UThixo uzakutshaya amadolo akho lemilenze yakho ngamathumba abuhlungu njalo angelaphekiyo, amemetheke esuka ngaphansi kwezinyawo zakho kuze kuyefika ekhanda.
PAN dotknie cię złośliwym wrzodem na kolanach i na goleniach, którego nie będzie można wyleczyć, od stopy aż po czubek głowy.
36 UThixo uzalinikela esizweni elingasaziyo lina kumbe okhokho benu, lina kanye lenkosi yenu elayibekayo ukuthi ilibuse. Khonale lizakhonza abanye onkulunkulu, onkulunkulu abenziwe ngezigodo langamatshe.
PAN zaprowadzi ciebie i twojego króla, którego ustanowisz nad sobą, do narodu, którego nie znałeś ani ty, ani twoi ojcowie. Tam będziesz służył innym bogom, drewnu i kamieniowi.
37 Lizakuba yinto eyenyanyekayo lento yokuchothozwa lokweyiswa kuzozonke izizwe lapho uThixo azalixotshela khona.
I będziesz dziwowiskiem, tematem przysłowia i pośmiewiskiem wśród wszystkich narodów, do których PAN cię zaprowadzi.
38 Lizahlanyela inhlanyelo enengi emasimini enu kodwa lizavuna okuyingcosana, ngoba izikhongwane zizabhuqa amabele enu.
Dużo ziarna wyniesiesz na pole, lecz mało zbierzesz, gdyż pożre je szarańcza.
39 Lizahlanyela izivini njalo lizihlakulele kodwa kaliyikunatha iwayini loba ukukha izithelo zazo, ngoba zizadliwa yimihogoyi.
Winnicę zasadzisz i uprawisz, ale nie będziesz pił wina ani zbierał [winogron], gdyż pożre je robactwo.
40 Lizakuba lezihlahla zama-oliva zigcwele ilizwe lenu lonke kodwa kaliyikuwasebenzisa amafutha azo, ngoba izithelo zama-oliva zizakhithikela phansi.
Będziesz miał drzewa oliwne we wszystkich swoich granicach, lecz nie namaścisz się oliwą, bo twoje oliwki opadną.
41 Lizakuba lamadodana kanye lamadodakazi kodwa kaliyikubondla, ngoba bazathunjwa.
Spłodzisz synów i córki, ale nie będą twoje, bo pójdą w niewolę.
42 Isikhongwane sizabhuqa zonke izihlahla zenu kanye lamabele elizwe lenu.
Wszystkie twoje drzewa i owoc twojej ziemi pożre szarańcza.
43 Owezizwe ohlala phakathi kwenu uzaphakama phezu kwenu njalonjalo, kodwa lina lehlele phansi njalonjalo.
Cudzoziemiec, który jest pośród ciebie, wzniesie się wielce nad tobą, a ty schylisz się bardzo nisko.
44 Yena uzaleboleka, kodwa lina kaliyikumeboleka lutho. Yena uzakuba yinhloko, lina libe ngumsila.
On będzie tobie pożyczał, a ty jemu nie będziesz pożyczał. On będzie na czele, a ty będziesz na końcu.
45 Iziqalekiso zonke lezi zizalehlela. Zizalilandelela zilihlasele lize libhubhe, ngoba lingamlalelanga uThixo uNkulunkulu wenu langagcini imilayo yakhe kanye lezimiso zakhe alinika zona.
I spadną na ciebie wszystkie te przekleństwa, i będą cię ścigały, i dosięgną cię, aż cię zniszczą, ponieważ nie słuchałeś głosu PANA, swego Boga, by przestrzegać jego przykazań i ustaw, które ci nakazał.
46 Lizakuba yisibonakaliso lesimangaliso phezu kwenu laphezu kwezizukulwane zenu kuze kube nininini.
A [te plagi] będą na tobie i na twym potomstwie jako znak i cud na wieki.
47 Ngoba alizange limkhonze uThixo uNkulunkulu wenu ngentokozo langenjabulo ngesikhathi senu sempumelelo,
Dlatego, że nie służyłeś PANU, swemu Bogu, w radości i z weselem serca, gdy miałeś obfitość wszystkiego.
48 ngakho lizasebenzela izitha uThixo azalithumela zona lina lilambile njalo lomile, lihambaze ebuyangeni obukhulu. UThixo uzafaka ijogwe lensimbi entanyeni zenu aze alibhubhise.
I będziesz służył swoim wrogom, których PAN ześle na ciebie, w głodzie, w pragnieniu, w nagości i w niedostatku wszystkiego. I włoży żelazne jarzmo na twoją szyję, aż cię wyniszczy.
49 UThixo uzaletha isizwe esizamelana lani esivela kude emikhawulweni yomhlaba, njengokhozi oluhwithayo, isizwe esikhuluma ulimi elingaluzwayo,
PAN sprowadzi na ciebie naród z daleka, z krańców ziemi, [który] przyleci jak orzeł; naród, którego języka nie zrozumiesz.
50 isizwe sabantu abesabekayo abangahloniphi abantu abadala loba ukuba lozwelo kwabancinyane.
Naród o srogim obliczu, który nie będzie miał względu na starego ani się nad dzieckiem nie zlituje;
51 Bazakudla inzalo yezifuyo zenu kanye lamabele elizwe lenu lize libhujiswe. Kabayikulitshiyela amabele, iwayini loba amafutha, kumbe amathole enkomo zenu kumbe amazinyane emihlambini yenu lize lichithwe.
I pożre owoc twego bydła i owoc twojej ziemi, aż cię zniszczy. I nie zostawi ci ani zboża, ani moszczu, ani oliwy, [ani] przyrostu twych wołów, ani trzód twych owiec, aż cię wyniszczy.
52 Bazalivimbezela emadolobheni enu wonke aselizweni lenu kuze kuwe imiduli yawo eqinileyo emide njalo eliyithembileyo. Bazavimbezela amadolobho enu wonke aselizweni lelo uThixo uNkulunkulu wenu alinika lona.
I oblegnie cię we wszystkich twoich bramach, aż w całej twojej ziemi upadną twoje wysokie i obronne mury, w których pokładałeś ufność. Oblegnie cię we wszystkich twoich bramach, na całej twojej ziemi, którą daje ci PAN, twój Bóg.
53 Ngenxa yokuhlupheka kwenu okuzabangelwa yikuvinjezelwa kwenu yizitha zenu, lizakudla inzalo yenu, inyama yamadodana kanye lamadodakazi uThixo uNkulunkulu wenu alinike wona.
Będziesz jadł płód swego łona, ciało swoich synów i córek, których dał ci PAN, twój Bóg, w czasie oblężenia i ucisku, jakimi twój wróg cię przytłoczy.
54 Loba indoda ethobekileyo kakhulu lelozwelo phakathi kwenu ayiyikuba lesihawu kumfowabo kumbe umfazi wayo emthandayo loba abantwabayo abasaphila,
Mężczyzna delikatny pośród was i w rozkoszy wychowany będzie spoglądał złym okiem na swego brata, na swą własną żonę i na resztę swych dzieci, które pozostały.
55 kayiyikupha loba ngubani wabo inyama yabantwabayo eyabe iyidla. Kuzabe kuyikho kodwa okuseleyo ngenxa yokuhlupheka okwehliselwe phezu kwenu yizitha zenu ngesikhathi zilivimbezele emadolobheni enu wonke.
I nie da żadnemu z nich z ciała swych dzieci, które będzie jadł, dlatego że nic innego mu nie zostało w oblężeniu i ucisku, jakimi twój wróg cię uciśnie we wszystkich twoich bramach.
56 Owesifazane obuthakathaka njalo olozwelo phakathi kwenu, olozwelo njalo obuthakathaka okokuthi angeke athinte umhlabathi ngenyawo zakhe uzakuba lolaka endodeni yakhe ayithandayo lasendodaneni lendodakazini yakhe,
[Kobieta] delikatna pośród was i w rozkoszy wychowana, która nie chciała postawić swojej nogi na ziemi z powodu delikatności i rozkoszy, będzie spoglądała złym okiem na męża swego łona, na swego syna i na swoją córkę;
57 inzalo yethumbu lakhe abantwana abazeleyo. Ngoba esehlose ukubadla ensitha ngesikhathi sokuvinjezelwa lokuhlupheka isitha senu esizalehlisela khona phezu kwenu emadolobheni enu.
I na swe łożysko, które wychodzi z niej przy porodzie, i na swoje dzieci, które urodzi. Potajemnie będzie je bowiem jeść z braku wszystkiego w czasie oblężenia i ucisku, jakimi twój wróg przytłoczy cię w twoich bramach.
58 Lingayekela ukulandela ngonanzelelo wonke amazwi alo umthetho, alotshwe kule incwadi, njalo lingalesabi lelibizo lenkazimulo eyesabekayo uThixo uNkulunkulu wenu,
Jeśli nie będziesz pilnował wypełnienia wszystkich słów tego prawa, które są napisane w tej księdze, żebyś się bał tego chwalebnego i strasznego imienia: PAN, twój Bóg;
59 uzakwehlisela phezu kwenu kanye lezizukulwane zenu izifo ezesabekayo, inhlupheko ezimangalisayo ezizathatha isikhathi eside, lemikhuhlane enzima engapheliyo.
PAN ześle na ciebie i na twoje potomstwo niezwykłe plagi, plagi wielkie i niekończące się, także ciężkie i długotrwałe choroby.
60 Uzakwehlisela phezu kwenu imikhuhlane yonke yaseGibhithe elaliyesaba, inamathele phezu kwenu.
I sprowadzi na ciebie wszystkie choroby egipskie, których się lękałeś, i przylgną [one] do ciebie.
61 UThixo uzakwehlisela futhi phezu kwenu inhlobo zonke zemikhuhlane kanye lezinhlupheko ezimangalisayo ezingalotshwanga kule iNcwadi yoMthetho, lize libhujiswe.
Także wszelką chorobę i wszelką plagę, która nie jest napisana w księdze tego prawa, PAN sprowadzi na ciebie, aż cię wytępi.
62 Lina elalibanengi njengezinkanyezi zasemkhathini lizasala selibalutshwana, ngoba lingalalelanga uThixo uNkulunkulu wenu.
I pozostanie was niewielu, którzy przedtem byliście tak liczni jak gwiazdy niebieskie, bo nie posłuchałeś głosu PANA, swego Boga.
63 Njengalokho kwamthokozisa uThixo ukuba aliphumelelise njalo alengezelele inani lenu, ngokufanayo kuzamthokozisa ukulichitha njalo alibhubhise. Lizasuswa elizweni lelo eselilungele ukungena kulo ukuthi lilithathe.
I będzie tak, że jak PAN radował się wami, czyniąc wam dobrze i rozmnażając was, tak PAN będzie się wami radował, niszcząc was i gładząc was; i będziecie wykorzenieni z ziemi, do której idziecie, aby ją posiąść.
64 UThixo uzalihlakazela ezizweni zonke, kusukela komunye umkhawulo womhlaba kuze kuyefika komunye njalo. Khonale lizakhonza abanye onkulunkulu, onkulunkulu abenziwe ngezigodo labenziwe ngamatshe, elingazange libazi lina kumbe okhokho benu.
I PAN rozproszy cię wśród wszystkich narodów, od jednego krańca ziemi aż do drugiego; tam będziesz służył innym bogom, których nie znałeś ani ty, ani twoi ojcowie – [nawet] drewnu i kamieniowi.
65 Phakathi kwalezozizwe kaliyikufumana ukuphumula, kumbe indawo yokuphumuza inyawo zenu. Khonapho uThixo uzalipha ingqondo ekhathazekileyo lamehlo akhatheleyo ngokufisa, kanye lenhliziyo ethuthumelayo.
A wśród tych narodów nie zaznasz wytchnienia ani stopa twojej nogi nie odpocznie. A PAN da ci tam lękliwe serce, wyczerpane oczy i smutek duszy.
66 Lizahlalela ovalweni izikhathi zonke, ligcwele ukwesaba emini lebusuku, lingelaqiniso ngempilo yenu.
I twoje życie będzie przed tobą [jakby] w zawieszeniu, będziesz się lękał w nocy i we dnie i nie będziesz pewien swego życia.
67 Ekuseni lizakuthi, ‘Aluba sekuntambama!’ ntambama lithi, ‘Ngabe kusekuseni!’ ngenxa yokwesaba okuzakwehlela inhliziyo zenu lengxenye yezinto elizazibona ngamehlo enu.
Rano powiesz: Oby już był wieczór, a wieczorem powiesz: Oby już był ranek; z powodu strachu w twoim sercu, który będziesz odczuwać, i z powodu tego, co zobaczą twoje oczy.
68 UThixo uzalithumela futhi eGibhithe ngemikhumbi uhambo engathi aliyikuluhamba futhi. Lapho lizazithengisa ezitheni njengezigqili zesilisa lezesifazane, kodwa kakho ozalithenga.”
I PAN zawróci cię do Egiptu na okrętach drogą, o której ci powiedziałem, że już jej nie zobaczysz. Tam będziecie się sprzedawać swoim wrogom jako niewolnicy i niewolnice, ale [nikt] was nie kupi.
