Lúkas 1
1 Heiðraði Þeófílus. Nú þegar hafa verið skrifaðar allmargar frásögur um Krist, byggðar á heimildum postulanna og annarra sjónarvotta.
Forsothe for manye men enforceden to ordeyne the tellyng of thingis, whiche ben fillid in vs,
as thei that seyn atte the bigynnyng, and weren ministris of the word,
3 En ég taldi rétt að rannsaka þessar heimildir á ný frá upphafi til enda, og nú sendi ég þér árangur þeirra nákvæmu athugana sem ég hef gert.
bitaken, it is seen also to me, hauynge alle thingis diligentli bi ordre, to write to thee,
4 Þetta geri ég til að fullvissa þig um sannleiksgildi þess sem þú hefur heyrt hjá öðrum.
thou best Theofile, that thou knowe the treuthe of tho wordis, of whiche thou art lerned.
5 Frásaga mín hefst á prestinum Sakaría, sem var uppi á dögum Heródesar konungs í Júdeu. Sakaría var úr flokki Abía, en það var einn af mörgum flokkum musterisþjónanna. Elísabet, kona hans, var einnig af gyðinglegri prestaætt; afkomandi Arons.
In the daies of Eroude, kyng of Judee, ther was a prest, Sakarie bi name, of the sorte of Abia, and his wijf was of the douytris of Aaron, and hir name was Elizabeth.
6 Þau hjón voru bæði guðrækin og leituðust við að halda boðorð Guðs óaðfinnanlega.
And bothe weren iust bifor God, goynge in alle the maundementis and iustifiyngis of the Lord, withouten pleynt.
7 Þau voru barnlaus – Elísabet gat ekki átt börn – og auk þess orðin roskin.
And thei hadden no child, for Elizabeth was bareyn, and bothe weren of grete age in her daies.
8 Dag nokkurn þegar Sakaría var að sinna störfum sínum í musterinu – flokkur hans var einmitt á vakt þá vikuna – féll það í hlut hans að fara inn í musterið og brenna reykelsi frammi fyrir Drottni.
And it bifel, that whanne Zacarie schulde do the office of preesthod, in the ordre of his cours tofor God,
aftir the custome of the preesthod, he wente forth bi lot, and entride in to the temple, to encense.
10 Eins og ávallt er reykelsisfórnin fór fram, stóð fjöldi fólks fyrir utan musterið á bæn.
And al the multitude of the puple was with outforth, and preiede in the our of encensyng.
11 Allt í einu sá Sakaría engil standa hægra megin við reykelsisaltarið. Honum varð hverft við og hann varð mjög hræddur.
And an aungel of the Lord apperide to hym, and stood on the riythalf of the auter of encense.
And Zacarie seynge was afraied, and drede fel vpon hym.
13 Engillinn sagði: „Sakaría, vertu óhræddur! Ég kem til að segja þér að Guð hefur heyrt bæn þína. Konan þín, hún Elísabet, mun fæða þér son! Þú skalt láta hann heita Jóhannes.
And the aungel seide to hym, Zacarie, drede thou not; for thi preyer is herd, and Elizabeth, thi wijf, schal bere to thee a sone, and his name schal be clepid Joon.
14 Fæðing hans mun verða ykkur báðum mikið gleðiefni og margir munu samgleðjast ykkur,
And ioye and gladyng schal be to thee; and many schulen `haue ioye in his natyuyte.
15 því hann á eftir að verða einn af hetjum Guðs. Hann má aldrei snerta vín né sterka drykki, en þess í stað mun hann fyllast heilögum anda, meira að segja áður en hann fæðist!
For he schal be greet bifor the Lord, and he schal not drynke wyn and sidir, and he schal be fulfillid with the Hooli Goost yit of his modir wombe.
16 Hann mun snúa mörgum Gyðingum til Drottins, Guðs þeirra.
And he schal conuerte many of the children of Israel to her Lord God;
17 Hann verður mikilmenni og máttugur eins og Elía, hinn forni spámaður. Hann mun koma á undan Kristi, búa fólkið undir komu hans og kenna því að elska Drottin eins og forfeður þess gerðu, og lifa sem trúað fólk.“
and he schal go bifor hym in the spirit and the vertu of Helie; and he schal turne the hertis of the fadris in to the sones, and men out of bileue to the prudence of iust men, to make redi a perfit puple to the Lord.
18 Þá sagði Sakaría við engilinn: „Já, en þetta er útilokað! Ég er orðinn gamall og konan mín líka.“
And Zacarie seide to the aungel, Wherof schal Y wite this? for Y am eld, and my wijf hath gon fer in to hir daies.
19 Engillinn svaraði: „Ég er Gabríel! Ég stend frammi fyrir hásæti Guðs, sem sendi mig til að flytja þér þessar góðu fréttir
And the aungel answeride, and seide to hym, For Y am Gabriel, that stonde niy bifor God; and Y am sent to thee to speke, and to euangelize to thee these thingis.
20 En fyrst þú trúðir mér ekki, munt þú verða mállaus þangað til barnið er fætt. Ég ábyrgist að orð mín munu rætast á sínum tíma.“
And lo! thou schalt be doumbe, and thou schalt not mow speke til in to the dai, in which these thingis schulen be don; for thou hast not bileued to my wordis, whiche schulen be fulfillid in her tyme.
21 Fólkið beið eftir Sakaría og undraðist hve honum dvaldist í musterinu.
And the puple was abidynge Zacarie, and thei wondriden, that he tariede in the temple.
22 Þegar hann kom út, gat hann ekkert sagt, og fólkið skildi af látbragði hans að hann hlyti að hafa séð sýn inni í musterinu.
And he yede out, and myyte not speke to hem, and thei knewen that he hadde seyn a visioun in the temple. And he bikenyde to hem, and he dwellide stille doumbe.
23 Eftir þetta dvaldist hann í musterinu sinn tíma og fór síðan heim.
And it was don, whanne the daies of his office weren fulfillid, he wente in to his hous.
24 Stuttu síðar varð Elísabet kona hans þunguð en hún leyndi því fyrstu fimm mánuðina.
And aftir these daies Elizabeth, his wijf, conseyuede, and hidde hir fyue monethis, and seide,
25 „En hvað Drottinn er góður að leysa mig undan þeirri skömm að geta ekki átt barn!“hrópaði hún.
For so the Lord dide to me in the daies, in whiche he bihelde, to take awei my repreef among men.
26 Mánuði síðar sendi Guð engilinn Gabríel til meyjar sem María hét og bjó í þorpinu Nasaret í Galíleu. Hún var trúlofuð manni að nafni Jósef og var hann af ætt Davíðs konungs.
But in the sixte moneth the aungel Gabriel was sent fro God in to a citee of Galilee, whos name was Nazareth,
to a maidyn, weddid to a man, whos name was Joseph, of the hous of Dauid; and the name of the maidun was Marie.
28 Gabríel birtist henni og sagði: „Sæl, þú hin útvalda! Drottinn er með þér!“
And the aungel entride to hir, and seide, Heil, ful of grace; the Lord be with thee; blessid be thou among wymmen.
29 María varð undrandi og reyndi að skilja hvað engillinn ætti við.
And whanne sche hadde herd, sche was troublid in his word, and thouyte what maner salutacioun this was.
30 „Vertu ekki hrædd, María, “sagði engillinn, „Guð ætlar að blessa þig ríkulega.
And the aungel seide to hir, Ne drede thou not, Marie, for thou hast foundun grace anentis God.
31 Innan skamms munt þú verða barnshafandi og eignast dreng, sem þú skalt nefna Jesú.
Lo! thou schalt conceyue in wombe, and schalt bere a sone, and thou schalt clepe his name Jhesus.
32 Hann mun verða mikill og kallast sonur Guðs. Drottinn Guð mun gefa honum hásæti Davíðs konungs, ættföður hans,
This schal be greet, and he schal be clepid the sone of the Hiyeste; and the Lord God schal yeue to hym the seete of Dauid, his fadir,
and he schal regne in the hous of Jacob with outen ende, and of his rewme schal be noon ende. (aiōn g165)
34 „Hvernig má það vera?“spurði María, „ég hef ekki karlmanns kennt.“
And Marie seide to the aungel, On what maner schal this thing be doon, for Y knowe not man?
35 Engillinn svaraði: „Heilagur andi mun koma yfir þig og kraftur Guðs mun umlykja þig, barnið þitt verður því heilagt sonur Guðs.
And the aungel answeride, and seide to hir, The Hooly Goost schal come fro aboue in to thee, and the vertu of the Hiyeste schal ouerschadewe thee; and therfor that hooli thing that schal be borun of thee, schal be clepid the sone of God.
36 Nú eru sex mánuðir síðan Elísabet frænka þín óbyrjan, eins og fólk kallaði hana – varð þunguð í elli sinni!
And lo! Elizabeth, thi cosyn, and sche also hath conceyued a sone in hir eelde, and this moneth is the sixte to hir that is clepid bareyn;
37 Guði er ekkert um megn.“
for euery word schal not be inpossible anentis God.
38 Og María sagði: „Ég vil hlýða og þjóna Drottni. Verði allt eins og þú sagðir.“Þá hvarf engillinn.
And Marie seide, Lo! the handmaydyn of the Lord; be it don to me aftir thi word. And the aungel departide fro hir.
39 Nokkrum dögum síðar fór María til fjallaþorpsins í Júdeu þar sem Sakaría bjó og heimsótti Elísabetu.
And Marie roos vp in tho daies, and wente with haaste in to the mounteyns, in to a citee of Judee.
And sche entride in to the hous of Zacarie, and grette Elizabeth.
41 Þegar María heilsaði, tók barn Elísabetar viðbragð í kviði hennar og hún fylltist heilögum anda.
And it was don, as Elizabeth herde the salutacioun of Marie, the yong child in hir wombe gladide. And Elizabeth was fulfillid with the Hooli Goost,
42 Hún hrópaði upp í gleði sinni og sagði við Maríu: „Guð hefur blessað þig umfram allar aðrar konur, og barni þínu er ætluð hin æðsta blessun hans.
and criede with a greet vois, and seide, Blessid be thou among wymmen, and blessid be the fruyt of thi wombe.
43 Hvílíkur heiður fyrir mig að móðir Drottins míns skuli heimsækja mig.
And whereof is this thing to me, that the modir of my Lord come to me?
44 Um leið og þú komst inn og heilsaðir mér tók barnið mitt viðbragð af gleði!
For lo! as the voice of thi salutacioun was maad in myn eeris, the yong child gladide in ioye in my wombe.
45 Þú trúðir að Guð mundi standa við orð sín og þess vegna hefur hann ríkulega blessað þig.“
And blessid be thou, that hast bileued, for thilke thingis that ben seid of the Lord to thee, schulen be parfitli don.
46 Og María sagði: „Ó, ég lofa Drottin!
And Marie seide, Mi soule magnyfieth the Lord,
47 Ég gleðst í Guði, frelsara mínum.
and my spirit hath gladid in God, myn helthe.
48 Hann mundi eftir lítilmótlegri ambátt sinni og héðan í frá munu allar kynslóðir tala um hvernig Guð blessaði mig.
For he hath biholdun the mekenesse of his handmaidun.
49 Hann, hinn voldugi og heilagi, hefur gert mikla hluti fyrir mig.
For lo! of this alle generaciouns schulen seie that Y am blessid. For he that is myyti hath don to me grete thingis, and his name is hooli.
50 Miskunn hans við þá sem trúa á hann, varir frá kynslóð til kynslóðar.
And his mercy is fro kynrede in to kynredes, to men that dreden hym.
51 Hann hefur unnið stórvirki með mætti sínum og tvístrað hinum stoltu og drambsömu.
He made myyt in his arme, he scaterede proude men with the thouyte of his herte.
52 Hann hefur steypt höfðingjum úr hásætum og upphafið auðmjúka.
He sette doun myyti men fro sete, and enhaunside meke men.
53 Hann hefur mettað hungraða gæðum og látið ríka fara tómhenta frá sér.
He hath fulfillid hungri men with goodis, and he hath left riche men voide.
54 Hann hefur hjálpað þjóni sínum, Ísrael, og ekki gleymt loforðum sínum.
He, hauynge mynde of his mercy, took Israel, his child;
55 Hann lofaði feðrum okkar – Abraham og afkomendum hans – að sýna þeim miskunn að eilífu.“ (aiōn g165)
as he hath spokun to oure fadris, to Abraham and to his seed, in to worldis. (aiōn g165)
56 Eftir þetta dvaldist María hjá Elísabetu í þrjá mánuði, en að því búnu hélt hún heim.
And Marie dwellide with hir, as it were thre monethis, and turnede ayen in to hir hous.
57 Þegar meðgöngutíma Elísabetar lauk, fæddi hún son.
But the tyme of beryng child was fulfillid to Elizabeth, and sche bare a sone.
58 Vinir og ættingjar fréttu fljótt hve góður Drottinn hafði verið Elísabetu og samglöddust henni.
And the neiyboris and cosyns of hir herden, that the Lord hadde magnyfied his mercy with hir; and thei thankiden hym.
59 Þegar barnið var átta daga gamalt komu þeir til að vera viðstaddir umskurnina. Allir gerðu ráð fyrir að drengurinn yrði látinn heita Sakaría eftir föður sínum,
And it was don in the eiyte dai, thei camen to circumcide the child; and thei clepiden hym Zacarie, bi the name of his fadir.
60 en Elísabet sagði: „Nei, hann á að heita Jóhannes.“
And his moder answeride, and seide, Nay, but he schal be clepid Joon.
61 „Hvers vegna?“spurði fólkið undrandi, „það er enginn með því nafni í allri fjölskyldunni!“
And thei seiden to hir, For no man is in thi kynrede, that is clepid this name.
62 Faðir barnsins var síðan spurður með bendingum hvað barnið ætti að heita.
And thei bikeneden to his fadir, what he wolde that he were clepid.
63 Hann bað um spjald og skrifaði á það, öllum til mikillar furðu: „Nafn hans er Jóhannes.“
And he axynge a poyntil, wroot, seiynge, Joon is his name.
64 Á sama andartaki fékk hann málið og lofaði Guð.
And alle men wondriden. And anoon his mouth was openyd, and his tunge, and he spak, and blesside God.
65 Nágrannarnir urðu undrandi og fréttin um þetta barst um alla fjallabyggð Júdeu.
And drede was maad on alle her neiyboris, and alle these wordis weren pupplischid on alle the mounteyns of Judee.
66 Þeir sem heyrðu þetta, veltu því vandlega fyrir sér og sögðu: „Hvað skyldi verða úr þessu barni? Hönd Drottins er greinilega með því á sérstakan hátt.“
And alle men that herden puttiden in her herte, and seiden, What maner child schal this be? For the hoond of the Lord was with hym.
67 Sakaría, faðir drengsins, fylltist heilögum anda og spáði:
And Zacarie, his fadir, was fulfillid with the Hooli Goost, and prophesiede,
68 „Lofaður sé Drottinn, Guð Ísraels, því hann hefur vitjað þjóðar sinnar til að bjarga henni.
and seide, Blessid be the Lord God of Israel, for he hath visitid, and maad redempcioun of his puple.
69 Hann gefur okkur máttugan frelsara af ætt Davíðs konungs, þjóns síns,
And he hath rerid to vs an horn of heelthe in the hous of Dauid, his child.
As he spak bi the mouth of hise hooli prophetis, that weren fro the world. (aiōn g165)
71 til að frelsa okkur undan óvinum okkar og öllum þeim sem hata okkur.
Helthe fro oure enemyes, and fro the hoond of alle men that hatiden vs.
72 Hann sýndi forfeðrum okkar miskunn og minntist síns heilaga loforðs, sem hann gaf Abraham, að frelsa okkur frá óvinum okkar,
To do merci with oure fadris, and to haue mynde of his hooli testament.
The greet ooth that he swoor to Abraham, oure fadir, to yyue hym silf to vs.
That we with out drede delyuered fro the hoond of oure enemyes,
75 helga okkur og gera okkur hæf til að dvelja hjá sér að eilífu.
serue to hym, in hoolynesse and riytwisnesse bifor hym in alle oure daies.
76 Þú, sonur minn, verður kallaður spámaður almáttugs Guðs, því þú munt ryðja Kristi veg.
And thou, child, schalt be clepid the prophete of the Hiyest; for thou schalt go bifor the face of the Lord, to make redi hise weies.
77 Þú munt veita fólkinu þekkingu á hjálpræðinu og fyrirgefningu syndanna.
To yyue scyence of helthe to his puple, in to remyssioun of her synnes;
78 Þessu mun kærleikur Guðs og miskunn koma til leiðar, hann sendir okkur ljós sitt.
bi the inwardnesse of the merci of oure God, in the whiche he spryngynge vp fro an hiy hath visitid vs.
79 Það mun lýsa þeim er sitja í myrkri og skugga dauðans, og leiða okkur á friðarveg.“
To yyue liyt to hem that sitten in derknessis and in schadewe of deeth; to dresse oure feet in to the weie of pees.
80 Og drengurinn óx og Guð styrkti hann. Þegar hann hafði aldur til, fór hann út í óbyggðina og dvaldist þar þangað til hann hóf starf sitt meðal þjóðarinnar.
And the child wexide, and was coumfortid in spirit, and was in desert placis `til to the dai of his schewing to Israel.
