Proverbs 23
1 When thou sittest to eat with a ruler, consider diligently what is before thee:
Sa dihang molingkod ka aron mokaon uban ang magmamando, pagbantay pag-ayo kung unsa ang anaa sa imong atubangan,
2 And put a knife to thy throat, if thou art a man given to appetite.
ug ibutang ang kutsilyo sa imong tutonlan kung ikaw ang matang sa tawo nga gusto mokaon ug daghang pagkaon.
3 Be not desirous of his dainties: for they are deceitful food.
Ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon, kay pagkaon kini sa mga bakak.
4 Labour not to be rich: cease from thy own wisdom.
Ayaw paghago ug maayo aron makaangkon ug bahandi; pagmaalamon aron masayod kung kanus-a moundang.
5 Wilt thou set thy eyes upon that which is not? for riches certainly make to themselves wings; they fly away as an eagle toward heaven.
Tugotan ba nimo ang imong mga mata nga masilaw niini? Mahanaw lamang kini, kay sigurado gayod nga tugkan kini ug mga pako sama sa agila ug molupad sa kawanangan.
6 Eat thou not the bread of him that hath an evil eye, neither desire thou his delicacies:
Ayaw kan-a ang pagkaon sa tawong adunay daotan nga tinan-awan— ug ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon,
7 For as he thinketh in his heart, so is he: Eat and drink, saith he to thee; but his heart is not with thee.
kay siya ang matang sa tawo nga nag-ihap sa kantidad sa pagkaon. “Kaon ug inom!” moingon siya kanimo, apan ang iyang kasingkasing wala diha kanimo.
8 The morsel which thou hast eaten shalt thou vomit up, and lose thy sweet words.
Isuka nimo bisan ang diyutay nga imong gikaon ug giusik-usikan lang nimo ang imong mga pagdayeg.
9 Speak not in the ears of a fool: for he will despise the wisdom of thy words.
Ayaw pakigsulti sa igdulungog sa usa ka buangbuang, kay tamayon lamang niya ang imong maalamon nga mga pulong.
10 Remove not the old landmark; and enter not into the fields of the fatherless:
Ayaw ibalhin ang karaang bato nga utlanan o ilogon ang kaumahan sa mga ilo,
11 For their redeemer is mighty; he shall plead their cause with thee.
kay ang ilang Manluluwas kusgan ug molaban siya sa ilang katungod batok kanimo.
12 Apply thy heart to instruction, and thy ears to the words of knowledge.
Ibutang sa imong kasingkasing ang pagpanudlo ug sa imong mga dalunggan ang mga pulong sa kahibalo.
13 Withhold not correction from the child: for if thou beatest him with the rod, he shall not die.
Ayaw pagdumili sa pagpanton sa usa ka bata, kay kung latoson nimo siya ug bunal, dili siya mamatay.
Kinahanglan nga ikaw gayod ang molatos kaniya pinaagi sa bunal ug moluwas sa iyang kalag gikan sa Seol. (Sheol h7585)
15 My son, if thy heart be wise, my heart shall rejoice, even mine.
Akong anak nga lalaki, kung maalamon ang imong kasingkasing, nan ang akong kasingkasing magmaya usab;
16 Yea, my reins shall rejoice, when thy lips speak right things.
malipay ang akong kinasuloran sa dihang ang imong mga ngabil magsulti ug husto.
17 Let not thy heart envy sinners: but be thou in the fear of the LORD all the day long.
Ayaw itugot nga masina ang imong kasingkasing sa mga makasasala, apan padayon diha sa pagkahadlok kang Yahweh sa tibuok adlaw.
18 For surely there is an end; and thy expectation shall not be cut off.
Sigurado gayod nga adunay kaugmaon ug dili mahanaw ang imong paglaom.
19 Hear thou, my son, and be wise, and guide thy heart in the way.
Paminaw- ikaw! - akong anak nga lalaki, ug pagmaalamon ug giyahi ang imong kasingkasing ngadto sa dalan.
20 Be not among winebibbers; among gluttonous eaters of flesh:
Ayaw pakig-uban sa mga palahubog ug sa kusog mokaon ug karne,
21 For the drunkard and the glutton shall come to poverty: and drowsiness shall clothe a man with rags.
kay ang palahubog ug ang kusog mokaon mahimong kabos ug mahinanok nga magbisti na lamang sila ug mga trapo.
22 Hearken to thy father that begat thee, and despise not thy mother when she is old.
Paminawa ang imong amahan nga maoy nagpakatawo kanimo ug ayaw tamaya ang imong inahan sa dihang matigulang na siya.
23 Buy the truth, and sell it not; also wisdom, and instruction, and understanding.
Palita ang kamatuoran, apan ayaw kini ibaligya; pagpalit ug kaalam, pagpanton, ug panabot.
24 The father of the righteous shall greatly rejoice: and he that begetteth a wise child shall have joy of him.
Ang amahan sa matarong maglipay gayod, ug siya nga magpakatawo ug maalamon nga bata magmaya diha kaniya.
25 Thy father and thy mother shall be glad, and she that bore thee shall rejoice.
Tugoti nga magmaya ang imong amahan ug imong inahan ug tugoti nga maglipay siya nga maoy nagpakatawo kanimo.
26 My son, give me thy heart, and let thy eyes observe my ways.
Akong anak nga lalaki, ihatag kanako ang imong kasingkasing ug ipaniid ang imong mga mata sa akong mga dalan.
27 For an harlot is a deep ditch; and an adulteress is a narrow pit.
Kay ang babaye nga nagbaligya sa iyang dungog usa ka lalom nga bung-aw, ug ang asawa sa laing lalaki usa ka masigpit nga atabay.
28 She also lieth in wait as for a prey, and increaseth the transgressors among men.
Nagpauraray siya nga nag-atang sama sa kawatan ug padaghanon niya ang mga maluibon taliwala sa katawhan.
29 Who hath woe? who hath sorrow? who hath contentions? who hath babbling? who hath wounds without cause? who hath redness of eyes?
Kinsa man ang adunay kaalaot? Kinsa man ang adunay kasubo? Kinsa man ang adunay mga kaaway? Kinsa man ang adunay pagbagulbol? Kinsa man ang adunay mga samad nga walay hinungdan? Kinsa man ang adunay mapula nga mga mata?
30 They that tarry long at the wine; they that go to seek mixed wine.
Kadtong magpabilin sa pag-inom ug bino, kadtong misulay sa sinagolan nga bino.
31 Look not thou upon the wine when it is red, when it giveth its colour in the cup, when it moveth itself aright.
Ayaw tan-awa ang bino sa dihang pula na kini, sa dihang mangidlap kini diha sa baso ug hamloy nga lad-okon.
32 At the last it biteth like a serpent, and stingeth like an adder.
Sa kataposan mamaak kini sama sa bitin ug molikos kini sama sa udto-udto nga bitin.
33 Thy eyes shall behold strange things, and thy heart shall utter perverse things.
Makita sa imong mga mata ang katingalahang mga butang ug ang imong kasingkasing magapamulong sa sukwahi nga mga butang.
34 And thou shalt be as he that lieth down in the midst of the sea, or as he that lieth upon the top of a mast.
Mahisama ka sa natulog ngadto sa kinahiladman sa kadagatan o naghigda tumoy sa tukon sa layag.
35 They have stricken me, shalt thou say, and I was not sick; they have beaten me, and I felt it not: when shall I awake? I will seek it yet again.
“Gibunalan nila ako,” moingon ka, “apan wala ako nasakitan. Gikulata nila ako, apan wala ko kini mabati. Kanus-a ba ako makamata? Mangita ako ug laing ilimnon.”
