Proverbs 24

1 Do not envy evil people; do not desire to associate with them,

۱ بر مردان شریر حسد مبر، و آرزو مدارتا با ایشان معاشرت نمایی،

2 because they are [constantly] thinking about acting violently, and whenever they speak [MTY], they talk about (causing trouble/hurting someone).

۲ زیرا که دل ایشان در ظلم تفکر می‌کند ولبهای ایشان درباره مشقت تکلم می‌نماید.

3 People make good houses (OR, families) by doing what is wise, and they make their houses (OR, families) strong by [heeding] good advice.

۳ خانه به حکمت بنا می‌شود، و با فطانت استوار می‌گردد،

4 By using good sense, [they are able to buy] valuable and beautiful things and put them in the rooms of their houses.

۴ و به معرفت اطاقها پر می‌شود، از هر گونه اموال گرانبها و نفایس.

5 Being wise is better than being strong/powerful; those who know [many things can accomplish more] than those who are [very] strong.

۵ مرد حکیم در قدرت می‌ماند، و صاحب معرفت در توانایی ترقی می‌کند،

6 Leaders can fight battles if they have wise advisors, and they win those battles if they have many good advisors.

۶ زیرا که با حسن تدبیر باید جنگ بکنی، و ازکثرت مشورت دهندگان نصرت است.

7 Foolish people cannot understand wise sayings/talk; at public meetings they are not [able to] say anything [that is useful].

۷ حکمت برای احمق زیاده بلند است، دهان خود را در دربار باز نمی کند.

8 Those who are [always] planning to do evil things will be called troublemakers.

۸ هر‌که برای بدی تفکر می‌کند، او را فتنه انگیزمی گویند.

9 It is sinful to plan to do foolish things, and people hate those who make fun of [everything that is good].

۹ فکر احمقان گناه است، و استهزاکننده نزد آدمیان مکروه است.

10 If you [act as though] you are helpless when you have troubles, you are [truly very] weak.

۱۰ اگر در روز تنگی سستی نمایی، قوت توتنگ می‌شود.

11 [If it is unjustly decided] that someone must be executed, [try hard to] rescue them [DOU].

۱۱ آنانی را که برای موت برده شوند خلاص کن، و از رهانیدن آنانی که برای قتل مهیااندکوتاهی منما.

12 If you say, “I did not know anything about it, [so (it is not my concern/I did not try to help him)],” remember that God knows what we have done, and he knows what we were thinking [IDM, RHQ], and he will certainly [RHQ] repay us as we deserve for what we have done or for not doing what we should have done.

۱۲ اگر گویی که این را ندانستیم، آیا آزماینده دلها نمی فهمد؟ و حافظ جان تو نمی داند؟ و به هرکس برحسب اعمالش مکافات نخواهد داد؟

13 My child/son, eat honey, because it is good [for you]; the honey that drips from honeycombs tastes [very] sweet.

۱۳ ‌ای پسر من عسل را بخور زیرا که خوب است، و‌شان عسل را چونکه به کامت شیرین است.

14 Similarly, being wise is good for your soul; if you become wise, you will be [happy in] the future, and [God] will certainly [do for you what you are] confidently expecting him to do [LIT].

۱۴ همچنین حکمت را برای جان خود بیاموز، اگر آن را بیابی آنگاه اجرت خواهد بود، و امید تومنقطع نخواهد شد.

15 Do not be like wicked people who [hide and] wait to break into the houses of righteous/good [people] and rob/steal things.

۱۵ ‌ای شریر برای منزل مرد عادل در کمین مباش، و آرامگاه او را خراب مکن،

16 [Even if] good people fall down seven/many times, they [always] stand/get up again, but when a disaster happens to wicked [people], it ruins/destroys them.

۱۶ زیرا مرد عادل اگر‌چه هفت مرتبه بیفتدخواهد برخاست، اما شریران در بلا خواهندافتاد.

17 Do not be happy when something bad happens to one of your enemies; do not rejoice when he stumbles and falls,

۱۷ چون دشمنت بیفتد شادی مکن، و چون بلغزد دلت وجد ننماید،

18 because Yahweh will know what you are thinking, and he will not like it, and [as a result] he will not punish that enemy of yours.

۱۸ مبادا خداوند این را ببیند و در نظرش ناپسند آید، و غضب خود را از او برگرداند.

19 Do not become angry/upset about those who do what is evil, and do not [SYN] envy them,

۱۹ خویشتن را به‌سبب بدکاران رنجیده مساز، و بر شریران حسد مبر،

20 because [nothing good] will happen to wicked people; they are [like] a lamp that will soon be extinguished [MET].

۲۰ زیرا که به جهت بدکاران اجر نخواهد بود، و چراغ شریران خاموش خواهد گردید.

21 My child/son, revere Yahweh and [also] honor the king, and do not associate with people who want to rebel against either of them,

۲۱ ‌ای پسر من از خداوند و پادشاه بترس، و بامفسدان معاشرت منما،

22 because those people will suddenly experience disasters; and no one knows [RHQ] what great disasters that God or the king can cause to happen to them.

۲۲ زیرا که مصیبت ایشان ناگهان خواهدبرخاست، و عاقبت سالهای ایشان را کیست که بداند؟

23 Here are more things that wise [people] have said: It is wrong for judges to decide matters unfairly [IDM].

۲۳ اینها نیز از (سخنان ) حکیمان است طرفداری در داوری نیکو نیست.

24 If they say to people who are guilty, “You (are innocent/have not done something that is wrong),” [even] people in other nations will curse and despise them,

۲۴ کسی‌که به شریر بگوید تو عادل هستی، امت‌ها او را لعنت خواهند کرد و طوایف از اونفرت خواهند نمود.

25 but if judges say that guilty people must be punished, things will go well for those judges, and (they will receive blessings/God will bless them).

۲۵ اما برای آنانی که او را توبیخ نمایندشادمانی خواهد بود، و برکت نیکو به ایشان خواهد رسید.

26 Those who answer others honestly show that they are truly their friends [IDM].

۲۶ آنکه به کلام راست جواب گوید لبها رامی بوسد.

27 First, do the work [that needs to be done] outside [your house], and prepare your fields, [and then plant things], and after you finish doing that, build your house.

۲۷ کار خود را در خارج آراسته کن، و آن را درملک مهیا ساز، و بعد از آن خانه خویش را بنا نما.

28 [In the courtroom] do not testify against someone when you have no reason to do that, and do not [try to] deceive [people] by what you say [MTY].

۲۸ بر همسایه خود بی‌جهت شهادت مده، و بالبهای خود فریب مده،

29 Do not say, “I will do to him what he did to me; I will pay him back for [the bad things that] he did to me.”

۲۹ و مگو به طوری که او به من عمل کرد من نیزبا وی عمل خواهم نمود، و مرد را بر‌حسب اعمالش پاداش خواهم داد.

30 One day I walked by the vineyards of a lazy man, a man who did not have good sense.

۳۰ از مزرعه مرد کاهل، و از تاکستان شخص ناقص العقل گذشتم.

31 I was surprised to see that the fields were full of all kinds of thorny bushes, and the stone wall [around the garden] had (collapsed/fallen down).

۳۱ و اینک بر تمامی آن خارها می‌رویید، وخس تمامی روی آن را می‌پوشانید، و دیوارسنگیش خراب شده بود،

32 When I saw that, I thought about it, and I learned this:

۳۲ پس من نگریسته متفکر شدم، ملاحظه کردم و ادب آموختم.

33 [If you spend a lot of time] sleeping and napping and folding your hands while you rest,

۳۳ اندکی خفت و اندکی خواب، و اندکی بر هم نهادن دستها به جهت خواب.

34 [soon] you will become poor; [it will be as though] [PRS, SIM] a bandit who had a weapon in his hand [attacked you and stole all that you had].

۳۴ پس فقر تو مثل راهزن بر تو خواهد آمد، ونیازمندی تو مانند مرد مسلح.