Proverbs 19

1 Conducting our lives as we should [even though] we are poor is better than being foolish and telling lies.

Maayo pa ang kabus nga magalakat diha sa iyang pagkahingpit-sa-kasingkasing Kay kaniya nga sukwahi sa iyang mga ngabil ug maoy usa ka buang.

2 Being enthusiastic but not thinking carefully [about what we are about to do] is not good; doing things hastily can cause us a lot of trouble [IDM].

Ang kalag usab nga walay kahibalo dili maayo; Ug kadtong magadali sa iyang mga tiil magapakasala.

3 Some people are ruined as a result of their [own] foolish actions, and when that happens, they [SYN] angrily say that it is Yahweh’s fault.

Ang binuang sa tawo nagapabaliko sa iyang dala; Ug ang iyang kasingkasing magalibak batok kang Jehova.

4 Those who are rich easily find people who want to be their friends, but when [people become] poor, their friends [often] desert them.

Ang bahandi magapadugang sa mga higala; Apan ang kabus ginapabulag gikan sa iyang mga higala.

5 Those who tell lies in court will surely be punished [LIT]; they will not escape it.

Ang usa ka bakakon nga saksi dili pagagawason sa silot; Ug siya nga magapamulong sa mga bakak dili makalikay.

6 Many [people] try to persuade important people to do favors for them; everyone [wants to] be a friend of those who give gifts.

Daghang magapakilooy sa kalomo sa maabiabihong tawo; Ug ang tagsatagsa ka tawo maoy usa ka higala kaniya nga magahatag ug daghang mga gasa.

7 [Even] the relatives of someone who becomes poor hate him, and his friends certainly stay away from him, too; [even] if he tries to talk with them, they will not be his friends [again].

Ang tanang kaigsoonan sa kabus magadumot kaniya: Daw unsa pa ka labaw sa iyang mga higala nga magapahilayo gikan kaniya! Siya magaagpas kanila uban sa mga pulong, apan sila milakat na.

8 Those who become wise [IDM] are doing a favor for themselves; those who get good sense will prosper.

Kadtong magabaton ug kaalam mahagugma sa iyang kaugalingong kalag: Kadtong nagabantay sa salabutan makakaplag sa kaayohan.

9 Those who tell lies in court will certainly be punished [LIT]; they will be ruined.

Ang usa ka bakakon nga saksi dili makagawas sa silot; Ug kadtong mamulong sa kabakakan mahanaw.

10 It is not appropriate for foolish people to live (luxuriously/like rich people), and it is even less appropriate for slaves to rule important officials.

Ang dinato nga pagkinabuhi dili angay sa usa ka buang; Labing dili angay nga ang usa ka ulipon magagahum sa mga principe.

11 Those who have good sense do not quickly become angry; people respect those who ignore offensive [things that people say to them].

Ang pagkabuotan sa usa ka tawo makapahimo kaniya nga mahinay sa pagkasuko; Ug maoy iyang himaya ang pagpasaylo sa kalapasan.

12 When a king is angry, [that causes people to be afraid of him], like the roar of a lion [causes people to be afraid] [SIM], but if he acts kindly toward people, [they like it just] like [they like] dew on the grass [in the morning].

Ang kasuko sa hari maingon sa pagngulob sa usa ka leon; Apan ang iyang kalooy maingon sa yamog ibabaw sa balili.

13 Foolish children [can] cause disasters to happen to their parents. A wife who constantly (nags/quarrels with) [her husband is as annoying as] water that continually drips [MET].

Ang usa ka anak nga buang maoy kaalaut sa iyang amahan; Ug ang mga pakiglalis sa usa ka asawa maoy mga tinulo sa kanunay.

14 We [can] inherit a house or money from our parents [when they die], but only Yahweh [can] give someone a sensible wife.

Balay ug mga bahandi maoy mga panulondon gikan sa mga amahan; Apan ang usa ka buotan nga asawa gikan kang Jehova.

15 Those who are lazy sleep soundly, but if they are lazy, they will be hungry [because of not earning money to buy food].

Ang katapol makapahinanok sa halalum nga pagkatulog; Ug ang tapolan nga kalag magaantus sa kagutom.

16 Those who obey [God’s] commandments will remain alive [for a long time]; those who despise/disobey them (OR, those who do not control their own conduct) will die [while they are still young].

Kadtong magabantay sa sugo nagabantay sa iyang kalag; Apan kadtong danghag sa iyang mga dalan, mamatay.

17 When we give things to poor [people], [it is as though] we are lending to Yahweh, and he will (pay us back/reward us for what we did).

Kadtong may kalooy sa kabus magapahulam kang Jehova, Ug ang iyang maayong buhat pagabayran niya pag-usab.

18 Discipline your children while [they are young], while you still hope that [they will learn to behave as they should]; [if you do not discipline them], you are helping them to destroy [themselves].

Castigoha ang imong anak, sa natan-aw mo nga aduna pay paglaum; Ug ayaw pag-ibutang ang imong kasingkasing sa iyang kalaglagan.

19 Those who (do not control their temper/quickly become very angry) will have to endure what happens as a result; [but] if we rescue them [from those troubles once], we will have to continue rescuing them.

Ang usa ka tawo nga anaa sa daku nga kasuko magapas-an sa silot; Kay kong ikaw magaluwas kaniya, kinahanglan nga ikaw magabuhat niana pag-usab.

20 Pay attention when [people give you good] advice and learn from them, in order that you will become wise for the rest of your life.

Patalinghug sa tambag, ug dawata ang pahamatngon, Aron ikaw mahimong manggialamon sa imong kaulahian.

21 People plan to do many [kinds of things], but what will happen is what Yahweh has decided will happen.

Adunay daghang mga lalang sulod sa kasingkasing sa usa ka tawo; Apan ang pagtambag ni Jehova, kana molungtad.

22 People want others to be loyal to them; it is better to be poor than to tell a lie [to a judge in court in order to get money].

Kanang makapahimo sa usa ka tawo nga hiligugmaon mao ang iyang kalolot; Ug ang usa ka kabus nga tawo maayo pa kay sa usa ka bakakon.

23 [Those who have] an awesome respect for Yahweh will live [a long life]; they rest peacefully and are not harmed [during the night].

Ang pagkahadlok kang Jehova nagapadulong ngadto sa kinabuhi; Ug kadtong makabaton niana magapuyo nga may pagkatagbaw; Siya dili pagadu-awon sa dautan.

24 Some people are extremely lazy; they put their hand in a dish [to take some food] but do not even lift the food up to their mouths.

Ang tapulan magalubong sa iyang kamot diha sa pinggan, Ug dili magadala niini pag-usab nganha sa iyang baba.

25 If you punish someone who makes fun of those who are wise, those who (are naive/need to be instructed) will learn to do what is smart; if you rebuke those who are wise, they will [listen to what you say and] become wiser.

Bunali ang usa ka mayubiton, ug ang walay-pagtagad makakat-on ug pagkabuotan; Ug badlonga ang usa nga may salabutan, ug siya makasabut sa kahibalo.

26 Anyone who mistreats/abuses his father or forces his mother to leave the home is a child who is acting shamefully and disgracefully.

Kadtong magapanlupig sa iyang amahan, ug magalutos sa iyang inahan, Maoy usa ka anak nga nagapakaulaw ug nagadala sa pagkatalamayon.

27 My son, if you stop learning things, you will [soon] forget what [you already] know.

Hunong, anak ko sa pagpamati sa pahamatngon, Nga magatudlo lamang ngadto sa kasaypanan sa mga pulong sa kahibalo.

28 Worthless witnesses [in court] make fun of [judges who try to] make fair decisions, and wicked people [enjoy] doing evil [like] they enjoy eating [good food] [MET].

Ang usa ka walay-bili-nga-saksi nagabiaybiay sa katarungan; Ug ang baba sa dautan nagalamoy sa kasal-anan.

29 [God] is ready to punish those who make fun [of him/religion]; those who do foolish things deserve to be flogged/whipped.

Ang mga paghukom giandam alang sa mga mayubiton, Ug ang mga labud alang sa bukobuko sa mga buang.