Proverbs 16

1 People plan what they want to do, but Yahweh is the one who decides [MTY] what really will happen.

Ang mga paghahanda ng puso ay ukol sa tao: nguni't ang sagot ng dila ay mula sa Panginoon.

2 People may think that their actions are right, but Yahweh really knows why people do what they do.

Ang lahat ng mga lakad ng tao ay malinis sa harap ng kaniyang sariling mga mata: nguni't tinitimbang ng Panginoon ang mga diwa.

3 (Request/Rely on) Yahweh to direct what you plan to do; [if you do that], you will succeed in what you plan.

Iukol mo sa Panginoon ang iyong mga gawa, at ang iyong mga panukala ay matatatag.

4 Yahweh knows why he does everything that he does; he has even prepared the wicked for the time that he will punish them.

Ginawa ng Panginoon ang bawa't bagay na ukol sa kaniyang sariling wakas: Oo, pati ng masama na ukol sa kaarawan ng kasamaan.

5 Yahweh hates/detests everyone who is proud [IDM]; you can be certain [IDM] that they will be punished [LIT].

Bawa't palalo sa puso ay kasuklamsuklam sa Panginoon: bagaman maghawakan sa kamay ay walang pagsalang parurusahan.

6 Be loyal to Yahweh and faithfully [obey] him; if you do that, he will forgive you for having sinned. If we revere him, nothing evil will happen to us (OR, he will prevent evil things from happening to us).

Sa pamamagitan ng kaawaan at katotohanan ay nalilinis ang kasamaan: at sa pamamagitan ng pagkatakot sa Panginoon ay humihiwalay ang mga tao sa kasamaan.

7 When our behavior pleases Yahweh, he even causes our enemies to act peacefully toward us.

Pagka ang mga lakad ng tao ay nakapagpapalugod sa Panginoon, kaniyang tinitiwasay sa kaniya pati ng kaniyang mga kaaway.

8 It is better to have a small amount of money that is earned honestly than to have a lot of money that is acquired dishonestly.

Maigi ang kaunti na may katuwiran kay sa malalaking pakinabang na walang kaganapan.

9 People plan what they want to do, but Yahweh directs/determines what they will [really] be able to do.

Ang puso ng tao ay kumakatha ng kaniyang lakad: nguni't ang Panginoon ang nagtutuwid ng kaniyang mga hakbang.

10 [If] God directs what a king says, what he decides is [always] right/fair.

Banal na hatol ay nasa mga labi ng hari: at kaniyang bibig ay hindi sasalangsang sa kahatulan.

11 Yahweh wants us to use scales that are correct; the weights in his bag are correct, [because] he made them.

Ang ganap na timbangan at panimbang ay sa Panginoon: lahat ng timbang na supot ay kaniyang gawa.

12 Kings detest those who do evil, because [it is people doing what] is fair/right that causes their governments to be [MTY] strong.

Kasuklamsuklam sa mga hari na gumawa ng kasamaan: sapagka't ang luklukan ay natatatag sa pamamagitan ng katuwiran.

13 Kings are delighted to hear people say [MTY] what is true; they love those who say what is right/honest.

Mga matuwid na labi ay kaluguran ng mga hari; at kanilang iniibig ang nagsasalita ng matuwid.

14 If a king becomes angry, he [may] command that someone be executed, [so] wise people will [try to] cause him to be calm.

Ang poot ng hari ay gaya ng mga sugo ng kamatayan: nguni't papayapain ng pantas.

15 If a king has a smile [MTY] on his face, he will enable people to have a [long] life (OR, he will not order people to be executed); his being pleased [with people] is [as delightful] as rain in the springtime [when seeds are planted].

Nasa liwanag ng mukha ng hari ang buhay; at ang kaniyang lingap ay parang alapaap ng huling ulan.

16 Becoming wise is better than aquiring gold; getting good understanding/insight is better than acquiring silver.

Pagkaigi nga na magtamo ng karunungan kay sa ginto! Oo, magtamo ng kaunawaan ay maigi kay sa pumili ng pilak.

17 Those whose behavior [MET] is good/right turn away from doing evil; those who guard their conduct [MTY] protect their lives.

Ang maluwang na lansangan ng matuwid ay humiwalay sa kasamaan: siyang nagiingat ng kaniyang lakad ay nagiingat ng kaniyang kaluluwa.

18 Being proud will (lead to your having/cause you to have) disasters; despising others will result in your being ruined.

Ang kapalaluan ay nagpapauna sa kapahamakan, at ang mapagmataas na diwa ay sa pagkabuwal.

19 It is better to be humble and poor than [to associate with] proud [people] and [to become rich by] dividing with them (plunder/goods captured in a battle).

Maigi ang magkaroon ng mapagpakumbabang loob na kasama ng dukha, kay sa bumahagi ng samsam na kasama ng palalo.

20 Those who heed good teaching/instruction will prosper; happy are those who trust in Yahweh.

Siyang nagiingat sa salita ay makakasumpong ng mabuti: at ang nananalig sa Panginoon ay mapalad.

21 People say that those who are wise learn what is right/good behavior, and those who talk pleasantly [are able to] influence others [to do what is right].

Ang pantas sa puso ay tatawaging mabait: at ang katamisan sa mga labi ay nagdaragdag ng katututuhan.

22 Being wise is [like having] a fountain that gives life [MET], but foolish people are punished as a result of their acting foolishly.

Ang kaunawaan ay bukal ng buhay sa nagtatamo: nguni't ang saway ng mga mangmang ay siyang kanilang kamangmangan.

23 Those who are wise think carefully before they talk, and as a result they are able to influence/persuade others [to do what is right].

Ang puso ng pantas ay nagtuturo sa kaniyang bibig, at nagdaragdag ng katututuhan sa kaniyang mga labi.

24 Kind words are like honey [SIM]: We enjoy them both, and both cause our bodies to be healthy/strong.

Mga maligayang salita ay parang pulot-pukyutan, matamis sa kaluluwa at kagalingan sa mga buto.

25 There are some kinds of behavior [MET] that people think are right, but (walking on those roads [MET]/continually doing those things) causes those people to die.

May daan na tila matuwid sa tao, nguni't ang dulo niyaon ay mga daan ng kamatayan.

26 If a worker (has an appetite/is hungry), that urges him to work hard because he [SYN] wants to [earn money to buy things to] eat.

Ang gana ng pagkain ng manggagawang tao ay nakagagaling sa kaniya; sapagka't kinasasabikan ng kaniyang bibig.

27 Worthless people plan [ways to cause] trouble [for others], and [even] what they say [injures people] like a hot fire does [SIM].

Ang walang kabuluhang tao ay kumakatha ng kahirapan: at sa kaniyang mga labi ay may masilakbong apoy.

28 Deceitful people cause strife/quarreling among other people; those who say false things about other people cause people who are friends to become enemies.

Ang magdarayang tao ay nagkakalat ng pagtatalo: at ang mapaghatid-dumapit ay naghihiwalay ng magkakaibigang matalik.

29 Those who act violently entice/encourage others [to also act violently] and lead them along a road that will end in disaster.

Ang taong marahas ay dumadaya sa kaniyang kapuwa, at pinapatnubayan niya siya sa daang hindi mabuti.

30 People [sometimes] show with [one of] their eyes [to signal to their friends that they are] planning to do something to harm [others]; they smirk when they are about to do something evil.

Ikinikindat ang kaniyang mga mata, upang kumatha ng mga magdarayang bagay: siyang nangangagat labi ay nagpapangyari sa kasamaan.

31 Gray hair is [like] a glorious crown [MET] that is given to people who have always behaved righteously.

Ang ulong may uban ay putong ng kaluwalhatian, masusumpungan sa daan ng katuwiran.

32 Those who do not become angry quickly are better than those who are powerful; it is better to (control your temper/keep yourself from becoming very angry) than to conquer a city.

Siyang makupad sa pagkagalit ay maigi kay sa makapangyarihan; at siyang nagpupuno sa kaniyang diwa ay maigi kay sa sumasakop ng isang bayan.

33 People (cast lots/throw marked stones) [to decide what should be done], but God is the one who truly decides what will happen.

Ginagawa ang pagsasapalaran sa kandungan; nguni't ang buong pasiya niyaon ay sa Panginoon.