Proverbs 1
1 These are the (proverbs/wise sayings) that come from Solomon, the King of Israel, who was the son of [King] David.
Sentencoj de Salomono, filo de David, reĝo de Izrael:
2 (These proverbs [PRS] can teach people/By studying these proverbs, people can learn) how to be wise and how to obey what these proverbs teach them. They will [also] help people to understand which teachings are wise.
Por scii saĝon kaj moralinstruon; Por kompreni parolojn de prudento;
3 These proverbs [PRS] will teach you how to discipline/control yourselves, how to conduct your lives, and how to do what is right and just [DOU].
Por ricevi instruon pri saĝo, Vero, justo, kaj honesto;
4 They will show [people] who do not [yet] know much how to do things that are smart. They will show young people how to become wise and how to make good plans/decisions.
Por doni al la malkleruloj spriton, Al la junulo scion kaj singardemon.
5 Those who are wise should also pay attention [to these proverbs], in order to become more wise, and those who understand [these teachings] will receive good advice/guidance.
Saĝulo aŭdu kaj plimultigu sian scion, Kaj prudentulo akiros gvidajn kapablojn,
6 Then they will be able to understand the meaning of proverbs and parables/metaphors, these wise sayings and (riddles/sayings that are difficult to understand).
Por kompreni sentencon kaj retoraĵon, La vortojn de saĝuloj kaj iliajn enigmojn.
7 If [you want to be] wise, you must begin by revering Yahweh. [Only] foolish people despise wisdom and good advice/discipline.
La timo antaŭ la Eternulo estas la komenco de sciado. Saĝon kaj instruon malpiuloj malestimas.
8 My son, pay attention to what [I], your father, am teaching you. And do not reject what your mother teaches you.
Aŭskultu, mia filo, la instruon de via patro, Kaj ne forĵetu la ordonon de via patrino;
9 What we teach you [will make you respected like having] a lovely turban around your head and [like] a [beautiful] necklace to put around your neck.
Ĉar ili estas bela krono por via kapo, Kaj ornamo por via kolo.
10 My son, if sinners tempt/entice you [to do what is wrong], say “No” to them.
Mia filo, se pekuloj vin logos, Ne sekvu ilin.
11 They may say, “Come with us! Join us! We will hide and then kill [MTY] someone [who passes by]. We will ambush some helpless/innocent people.
Se ili diros: Iru kun ni, Ni embuskos por mortigi, Ni senkaŭze insidos senkulpulojn;
12 We will kill them [HYP] and get rid of them completely, [just] like [people who are buried in] graves are gone forever. While they are in good health, we will send them to the place where dead people are. (Sheol h7585)
Kiel Ŝeol ni englutos ilin vivajn, Kaj la piulojn kiel irantajn en la tombon; (Sheol h7585)
13 And we will seize all the things that they own. We will fill our houses with these things!
Ni trovos diversajn grandvaloraĵojn, Ni plenigos niajn domojn per rabaĵo;
14 [So], come with us! Join our group! We will share with you the things that we steal.”
Vi lotos meze inter ni, Unu monujo estos por ni ĉiuj:
15 My son, do not accompany them! Do not walk on the roads with them!
Mia filo, ne iru la vojon kune kun ili; Gardu vian piedon de ilia vojstreko,
16 They rush to do evil deeds! They hurry to murder [MTY] people.
Ĉar iliaj piedoj kuras al malbono, Kaj rapidas, por verŝi sangon.
17 It is useless to put out a (trap/net to catch a bird) because when a bird sees it, [it stays away from it].
Ĉar vane estas metata reto Antaŭ la okuloj de ĉiu birdo.
18 But those wicked people are not like the birds, [because they do not realize] that when they prepare to ambush someone to kill him, they will be killed themselves!
Kaj ili embuskas sian propran sangon, Ili insidas siajn proprajn animojn.
19 That is what happens to people who eagerly try to get things [by violently attacking others]. They will only destroy themselves!
Tiaj estas la vojoj de ĉiu, kiu avidas rabakiron; Ĝi forprenas la vivon de sia posedanto.
20 Wisdom [PRS] shouts to people in the streets, and calls out to people in the (plazas/town squares).
La saĝo krias sur la strato; Ĝi aŭdigas sian voĉon sur la placoj;
21 Wisdom calls out in noisy places, and at the entrances to cities.
Ĝi vokas en la ĉefaj kunvenejoj, ĉe la pordegaj enirejoj; En la urbo ĝi diras siajn parolojn.
22 [Wisdom says], “How long will you stupid people continue to enjoy doing foolish things [RHQ]? How long will you people who ridicule God enjoy doing that [RHQ]? How long will you foolish people refuse to know [what things are right] [RHQ]?
Ĝis kiam, ho malkleruloj, vi amos nescion? Kaj al blasfemantoj plaĉos blasfemado, Kaj senprudentuloj malamos scion?
23 If you pay attention to me when I rebuke you, I will tell you what I am thinking in my inner being; I will give you some good advice.
Returnu vin al mia predikado; Jen mi eligos al vi mian spiriton, Mi sciigos al vi miajn vortojn.
24 But when I called to you, you refused to listen. I beckoned to you to come to me, but you ignored me.
Ĉar mi vokis, kaj vi rifuzis; Mi etendis mian manon, kaj neniu atentis;
25 I tried to advise you, but you refused to listen to me. I tried to correct you, but you rejected what I told you.
Kaj vi forĵetis ĉiujn miajn konsilojn, Kaj miajn predikojn vi ne deziris:
26 So [now], when you are experiencing troubles/disasters, I will laugh at you. When things happen that cause you to be afraid, I will make fun of you.
Tial ankaŭ mi ridos ĉe via malfeliĉo; Mi mokos, kiam timo vin atakos.
27 When calamities strike you like a big storm, when disasters hit you like a violent wind, when [all kinds of things] distress you and give you trouble, [I will ridicule you!]
Kiam la timo atakos vin kiel uragano, Kaj via malfeliĉo venos kiel ventego, Kiam venos al vi mizero kaj sufero:
28 [Wisdom also says], “When foolish people call to me [to help them], I will not answer them. They will search for me diligently/everywhere, but they will not find me.
Tiam ili min vokos, sed mi ne respondos; Ili min serĉos, sed min ne trovos.
29 They refused to know [what things are right], and they decided not to revere Yahweh.
Tial ke ili malamis scion, Kaj timon antaŭ la Eternulo ili ne deziris havi,
30 They would not accept my advice, and they did not pay attention when I tried to correct them.
Ili ne deziris miajn konsilojn, Ili malestimis ĉiujn miajn predikojn:
31 So they will endure what will result [MET, DOU] from the evil way they have lived/behaved and the evil things they have planned to do.
Ili manĝu la fruktojn de sia agado, Kaj ili satiĝu de siaj pripensoj.
32 Those who turn away from me are stupid/foolish; they will die because of doing that.
Ĉar la kapricoj de la malsaĝuloj ilin mortigas, Kaj la senzorgeco de la senorduloj ilin pereigas.
33 But those who pay attention to me will live peacefully and safely, and they will not be afraid that something will harm them.”
Sed kiu min aŭskultas, tiu loĝos sendanĝere, Kaj estos trankvila, kaj ne timos malbonon.
