Proverbs 24
1 [My] son, envy not bad men, nor desire to be with them.
Nie zazdrość złym ludziom ani nie pragnij z nimi przebywać;
2 For their heart meditates falsehoods, and their lips speak mischiefs.
Ich serce bowiem obmyśla przemoc, a ich wargi mówią o krzywdzie.
3 A house is built by wisdom, and is set up by understanding.
Dom buduje się mądrością, a umacnia się rozumem.
4 By discretion the chambers are filled with all precious and excellent wealth.
Dzięki wiedzy komory będą napełnione wszelkimi kosztownymi i przyjemnymi bogactwami.
5 A wise man is better than a strong man; and a man who has prudence than a large estate.
Mądry człowiek jest silny, a mąż, który ma wiedzę, dodaje siły.
6 War is carried on with generalship, and aid is supplied to the heart of a counsellor.
Bo dzięki mądrej radzie poprowadzisz wojnę, a mnóstwo doradców [da ci] wybawienie.
7 Wisdom and good understanding are in the gates of the wise: the wise turn not aside from the mouth of the Lord,
Mądrość jest dla głupca zbyt wzniosła; nie otwiera ust swoich w bramie.
8 but deliberate in council. Death befalls uninstructed [men].
Kto knuje zło, będzie zwany złośliwym.
9 The fools also dies in sins; and uncleanness [attaches] to a pestilent man.
Obmyślanie głupoty [jest] grzechem, a szyderca budzi odrazę w ludziach.
10 He shall be defiled in the evil day, and in the day of affliction, until he be utterly consumed.
Jeśli w dniu ucisku ustaniesz, twoja siła jest słaba.
11 Deliver them that are led away to death, and redeem them that are appointed to be slain; spare not [your help].
[Jeśli] odmówisz ratunku prowadzonym na śmierć i tym, którzy idą na stracenie;
12 But if you should say, I know not this man; know that the Lord knows the hearts of all; and he that formed breath for all, he knows all things, who renders to every man according to his works.
Jeśli powiesz: Nie wiedzieliśmy o tym; czy ten, który waży serca, nie rozumie? A ten, który strzeże twojej duszy, nie pozna? I czy nie odda człowiekowi według jego uczynków?
13 [My] son, eat honey, for the honeycomb is good, that your throat may be sweetened.
Synu mój, jedz miód, bo jest dobry, i plaster miodu słodki dla twojego podniebienia.
14 Thus shall you perceive wisdom in your soul: for if you find it, your end shall be good, and hope shall not fail you.
Tak [będzie] poznanie mądrości dla twojej duszy; jeśli ją znajdziesz, będzie nagroda, a twoja nadzieja nie będzie zawiedziona.
15 Bring not an ungodly man into the dwelling of the righteous: neither be deceived by the feeding of the belly.
Nie czyhaj, niegodziwcze, przed mieszkaniem sprawiedliwego, nie burz miejsca jego odpoczynku;
16 For a righteous man will fall seven times, and rise [again]: but the ungodly shall be without strength in troubles.
Bo sprawiedliwy upada siedem razy, jednak znowu powstaje; a niegodziwi popadną w nieszczęście.
17 If your enemy should fall, rejoice not over him, neither be elated at his overthrow.
Nie ciesz się, gdy twój nieprzyjaciel upadnie, i niech twoje serce się nie raduje, gdy się potknie;
18 For the Lord will see [it], and it will not please him, and he will turn away his wrath from him.
Aby PAN tego nie widział i nie uznał za zło, i nie odwrócił od niego swojego gniewu.
19 Rejoice not in evil-doers, neither be envious of sinners.
Nie gniewaj się z powodu złoczyńców ani nie zazdrość niegodziwym;
20 For the evil man shall have no posterity: and the light of the wicked shall be put out.
Bo zły nie otrzyma nagrody, pochodnia niegodziwych zostanie zgaszona.
21 [My] son, fear God and the king; and do not disobey either of them.
Synu mój, bój się PANA i króla, a nie przestawaj z chwiejnymi;
22 For they will suddenly punish the ungodly, and who can know the vengeance [inflicted] by both?
Bo ich nieszczęście nastąpi nagle, a któż zna upadek obydwóch?
23 And this thing I say to you that are wise [for you] to learn: It is not good to have respect of persons in judgment.
I to też [należy] do mądrych. Niedobrze jest mieć wzgląd na osobę w sądzie.
24 He that says of the ungodly, He is righteous, shall be cursed by peoples, and hateful among the nations.
Kto mówi niegodziwemu: Jesteś sprawiedliwy, tego będą ludzie przeklinać, a narody będą się nim brzydzić.
25 But they that reprove [him] shall appear more excellent, and blessing shall come upon them;
A ci, którzy [go] strofują, będą szczęśliwi i przyjdzie na nich obfite błogosławieństwo.
26 and [men] will kiss lips that answer well.
Pocałują wargi tego, który daje słuszną odpowiedź.
27 Prepare your works for [your] going forth, and prepare yourself for the field; and come after me, and you shall rebuild your house.
Przygotuj swoją pracę na zewnątrz, a wykonuj ją na swoim polu, a potem buduj swój dom.
28 Be not a false witness against your [fellow] citizen, neither exaggerate with your lips.
Nie bądź bez powodu świadkiem przeciw swemu bliźniemu ani nie oszukuj swymi wargami.
29 Say not, As he has treated me, so will I treat him, and I will avenge myself on him for that wherein he has injured me.
Nie mów: Zrobię mu, jak on mi zrobił, oddam temu człowiekowi według jego uczynku.
30 A foolish man is like a farm, and a senseless man is like a vineyard.
Szedłem koło pola leniwego i koło winnicy nierozumnego;
31 If you let him alone, he will altogether remain barren and covered with weeds; and he becomes destitute, and his stone walls are broken down.
A oto wszystko zarosło cierniem, pokrzywy pokryły wszystko, a kamienny mur był zburzony.
32 Afterwards I reflected, I looked that I might receive instruction.
Spojrzałem i rozważałem w sercu; obejrzałem i wyciągnąłem naukę.
33 [The sluggard says, ]I slumber a little, and I sleep a little, and for a little while I fold my arms across [my] breast.
Trochę snu, trochę drzemania, trochę założenia rąk, by odpocząć;
34 But if you do this, your poverty will come speedily; and your lack like a swift courier.
A twoje ubóstwo przyjdzie jak podróżny, a niedostatek – jak mąż uzbrojony.
