Proverbs 23
1 If you sit to sup at the table of a prince, consider attentively the things set before you:
Gdy usiądziesz do posiłku z władcą, zważaj pilnie, co jest przed tobą;
2 and apply your hand, knowing that it behoves you to prepare such [meats]: but if you are very insatiable,
I przyłóż nóż do gardła, jeśli jesteś łakomy.
3 desire not his provisions; for these belong to a false life.
Nie pragnij jego przysmaków, bo to pokarm zwodniczy.
4 If you are poor, measure not yourself with a rich man; but refrain yourself in your wisdom.
Nie zabiegaj o bogactwo, porzuć swoją mądrość.
5 If you should fix your eye upon him, he will disappear; for wings like an eagle's are prepared for him, and he returns to the house of his master.
Czy obrócisz swoje oczy na to, co jest niczym? Bo bogactwa robią sobie skrzydła i ulatują do nieba jak orzeł.
6 Sup not with an envious man, neither desire you his meats:
Nie jedz chleba człowieka, który ma złe oko, ani nie pożądaj jego przysmaków.
7 so he eats and drinks as if any one should swallow a hair, and do not bring him in to yourself, nor eat your morsel with him:
Bo jak myśli w swym sercu, taki [on jest]. Jedz i pij – mówi do ciebie, ale jego serce nie jest z tobą.
8 for he will vomit it up, and spoil your fair words.
Kęs, który zjadłeś, zwrócisz i utracisz swoje wdzięczne słowa.
9 Say nothing in the ears of a fool, lest at any time he sneer at your wise words.
Nie mów do uszu głupca, bo wzgardzi mądrością twoich słów.
10 Remove not the ancient landmarks; and enter not upon the possession of the fatherless:
Nie przesuwaj dawnej granicy i nie wchodź na pole sierot.
11 for the Lord is their redeemer; he is mighty, and will plead their cause with you.
Bo ich obrońca jest mocny, przeprowadzi ich sprawę przeciwko tobie.
12 Apply your heart to instruction, and prepare your ears for words of discretion.
Nakłoń swoje serce na pouczenie, a swe uszy na słowa rozumne.
13 Refrain not from chastening a child; for if you beat him with the rod, he shall not die.
Nie szczędź dziecku karcenia, [bo] jeśli je bijesz rózgą, nie umrze.
Będziesz je bił rózgą, a jego duszę ocalisz od piekła. (Sheol h7585)
15 Son, if your heart be wise, you shall also gladden my heart;
Synu mój, jeśli twoje serce będzie mądre, moje serce będzie się radowało, właśnie moje;
16 and your lips shall converse with my lips, if they be right.
I moje nerki będą się weselić, gdy twoje usta będą mówiły to, co jest prawe.
17 Let not your heart envy sinners: but be you in the fear of the Lord all the day.
Niech twoje serce nie zazdrości grzesznikom, lecz każdego dnia [postępuj] w bojaźni PANA;
18 For if you should keep these things, you shall have posterity; and your hope shall not be removed.
Bo koniec jest pewny i twoja nadzieja nie będzie zawiedziona.
19 Hear, [my] son, and be wise, and rightly direct the thoughts of your heart.
Słuchaj, synu mój, i bądź mądry, i skieruj swoje serce na drogę.
20 Be not a wine-bibber, neither continue long at feasts, and purchases of flesh:
Nie bywaj wśród pijaków ani wśród obżerających się mięsem;
21 for every drunkard and whoremonger shall be poor; and every sluggard shall clothe himself with tatters and ragged garments.
Bo pijak i żarłok zubożeją, a ospały będzie chodził w łachmanach.
22 Listen, [my] son, to your father which begot you, and despise not [your mother] because she is grown old.
Słuchaj ojca, który cię spłodził, a nie gardź matką, gdy się zestarzeje.
Kupuj prawdę i nie sprzedawaj [jej]; [kupuj] mądrość, karność i rozum.
24 A righteous father brings up [his children] well; and his soul rejoices over a wise son.
Ojciec sprawiedliwego będzie się wielce radował, a kto spłodzi mądrego, będzie się z niego cieszył.
25 Let your father and your mother rejoice over you, and let her that bore you be glad.
Niech się weseli twój ojciec i matka i niech się raduje ta, która cię rodziła.
26 [My] son, give me your heart, and let your eyes observe my ways.
Synu mój, daj mi swoje serce, a niech twoje oczy strzegą moich dróg.
27 For a strange house is a vessel full of holes; and a strange well is narrow.
Bo nierządnica [jest] głębokim dołem, a cudza [kobieta jest] ciasną studnią.
28 For such a one shall perish suddenly; and every transgressor shall be cut off.
Ona też czyha jak zbój i pomnaża przewrotnych wśród ludzi.
29 Who [has] woe? who trouble? who [has] quarrels? and who vexations and disputes? who [has] bruises without a cause? whose eyes are livid?
U kogo biada? U kogo żal? U kogo kłótnie? U kogo szemranie? Kto ma rany bez powodu? Kto ma zaczerwienione oczy?
30 Are not those of them that stay long at wine? [are] not [those] of them that haunt [the places] where banquets are? Be not drunk with wine; but converse with just men, and converse [with them] openly.
Ci, którzy przesiadują przy winie; ci, którzy idą szukać zmieszanego wina.
31 For if you should set your eyes on bowls and cups, you shall afterwards go more naked than a pestle.
Nie patrz na wino, gdy się czerwieni; gdy wydaje łunę swą w kielichu, a samo się przesuwa.
32 But at last [such a one] stretches himself out as one struck by a serpent, and venom is diffused through him as by a horned serpent.
Na koniec ugryzie jak wąż i ukąsi jak żmija;
33 Whenever your eyes shall behold a strange woman, then your mouth shall speak perverse things.
Twoje oczy będą patrzeć na cudze kobiety, a twoje serce będzie mówiło rzeczy przewrotne;
34 And you shall lie as in the midst of the sea, and as a pilot in a great storm.
I będziesz jak ten, który leży na środku morza, i jak ten, który śpi na szczycie masztu;
35 And you shall say, They struck me, and I was not pained; and they mocked me, and I knew it not: when will it be morning, that I may go and seek those with whom I may go in company?
[Powiesz]: Bili mnie, a nie bolało, uderzyli mnie, a [nic] nie czułem. Gdy się obudzę, znów go poszukam.
