Proverbs 24
1 Be not you envious against evil men, neither desire to be with them.
Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
2 For their heart studies destruction, and their lips talk of mischief.
tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
3 Through wisdom is an house built; and by understanding it is established:
Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
4 And by knowledge shall the chambers be filled with all precious and pleasant riches.
Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
5 A wise man is strong; yes, a man of knowledge increases strength.
Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
6 For by wise counsel you shall make your war: and in multitude of counsellors there is safety.
kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
7 Wisdom is too high for a fool: he opens not his mouth in the gate.
Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
8 He that devises to do evil shall be called a mischievous person.
Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
9 The thought of foolishness is sin: and the scorner is an abomination to men.
Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
10 If you faint in the day of adversity, your strength is small.
Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
11 If you forbear to deliver them that are drawn to death, and those that are ready to be slain;
Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
12 If you say, Behold, we knew it not; does not he that ponders the heart consider it? and he that keeps your soul, does not he know it? and shall not he render to every man according to his works?
Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
13 My son, eat you honey, because it is good; and the honeycomb, which is sweet to your taste:
Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
14 So shall the knowledge of wisdom be to your soul: when you have found it, then there shall be a reward, and your expectation shall not be cut off.
Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
15 Lay not wait, O wicked man, against the dwelling of the righteous; spoil not his resting place:
Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
16 For a just man falls seven times, and rises up again: but the wicked shall fall into mischief.
Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
17 Rejoice not when your enemy falls, and let not your heart be glad when he stumbles:
Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
18 Lest the LORD see it, and it displease him, and he turn away his wrath from him.
o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
19 Fret not yourself because of evil men, neither be you envious at the wicked:
Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
20 For there shall be no reward to the evil man; the candle of the wicked shall be put out.
kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
21 My son, fear you the LORD and the king: and meddle not with them that are given to change:
Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
22 For their calamity shall rise suddenly; and who knows the ruin of them both?
kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
23 These things also belong to the wise. It is not good to have respect of persons in judgment.
Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
24 He that says to the wicked, You are righteous; him shall the people curse, nations shall abhor him:
Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
25 But to them that rebuke him shall be delight, and a good blessing shall come on them.
Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
26 Every man shall kiss his lips that gives a right answer.
Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
27 Prepare your work without, and make it fit for yourself in the field; and afterwards build your house.
Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
28 Be not a witness against your neighbor without cause; and deceive not with your lips.
Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
29 Say not, I will do so to him as he has done to me: I will render to the man according to his work.
Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
30 I went by the field of the slothful, and by the vineyard of the man void of understanding;
Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
31 And, see, it was all grown over with thorns, and nettles had covered the face thereof, and the stone wall thereof was broken down.
Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
32 Then I saw, and considered it well: I looked on it, and received instruction.
Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
33 Yet a little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to sleep:
Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
34 So shall your poverty come as one that travels; and your want as an armed man.
ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
