Proverbs 23
1 When you sit down for a meal with a ruler, look carefully at what is placed before you,
Gdy usiądziesz do posiłku z władcą, zważaj pilnie, co jest przed tobą;
2 and cut down if you have a big appetite.
I przyłóż nóż do gardła, jeśli jesteś łakomy.
3 Don't be greedy for his fancy food, for it's offered with deceptive motives.
Nie pragnij jego przysmaków, bo to pokarm zwodniczy.
4 Don't wear yourself out trying to get rich—be wise enough not to bother!
Nie zabiegaj o bogactwo, porzuć swoją mądrość.
5 It disappears in the blink of an eye, suddenly growing wings and flying off into the sky like an eagle.
Czy obrócisz swoje oczy na to, co jest niczym? Bo bogactwa robią sobie skrzydła i ulatują do nieba jak orzeł.
6 Don't accept meal invitations from miserly people; don't be greedy for their fancy food,
Nie jedz chleba człowieka, który ma złe oko, ani nie pożądaj jego przysmaków.
7 for what they're thinking inside is what they really are. They say, “Come on, eat and drink!”—but in their minds they don't really care about you.
Bo jak myśli w swym sercu, taki [on jest]. Jedz i pij – mówi do ciebie, ale jego serce nie jest z tobą.
8 You'll vomit up the little pieces you've eaten, and your kind words of appreciation will be wasted.
Kęs, który zjadłeś, zwrócisz i utracisz swoje wdzięczne słowa.
9 Don't talk to stupid people because they'll ridicule your wise words.
Nie mów do uszu głupca, bo wzgardzi mądrością twoich słów.
10 Don't move ancient boundary markers, and don't encroach on fields belonging to orphans,
Nie przesuwaj dawnej granicy i nie wchodź na pole sierot.
11 for their Protector is powerful and he will plead their case against you.
Bo ich obrońca jest mocny, przeprowadzi ich sprawę przeciwko tobie.
12 Focus your mind on instruction; listen intently to words of knowledge.
Nakłoń swoje serce na pouczenie, a swe uszy na słowa rozumne.
13 Don't keep from disciplining your children—a beating won't kill them.
Nie szczędź dziecku karcenia, [bo] jeśli je bijesz rózgą, nie umrze.
Będziesz je bił rózgą, a jego duszę ocalisz od piekła. (Sheol h7585)
15 My son, if you think wisely then I'll be happy;
Synu mój, jeśli twoje serce będzie mądre, moje serce będzie się radowało, właśnie moje;
16 I'll be delighted when you say what's right.
I moje nerki będą się weselić, gdy twoje usta będą mówiły to, co jest prawe.
17 Don't think enviously of sinners, but always remember to honor the Lord,
Niech twoje serce nie zazdrości grzesznikom, lecz każdego dnia [postępuj] w bojaźni PANA;
18 for there's definitely a future for you, and your hope will not be crushed.
Bo koniec jest pewny i twoja nadzieja nie będzie zawiedziona.
19 Pay attention, my son, and be wise; make sure your mind concentrates on following the right way.
Słuchaj, synu mój, i bądź mądry, i skieruj swoje serce na drogę.
20 Don't join in with people who drink too much wine or who stuff themselves with meat.
Nie bywaj wśród pijaków ani wśród obżerających się mięsem;
21 For people who get drunk and overeat lose all they've got, and they spend so much time dozing that all they have left to wear is rags.
Bo pijak i żarłok zubożeją, a ospały będzie chodził w łachmanach.
22 Pay attention to your father, and don't disregard your mother when she's old.
Słuchaj ojca, który cię spłodził, a nie gardź matką, gdy się zestarzeje.
23 Invest in truth—and don't sell it! Invest in wisdom, instruction, and understanding.
Kupuj prawdę i nie sprzedawaj [jej]; [kupuj] mądrość, karność i rozum.
24 Children who do right make their fathers very happy; a wise son brings joy to his father.
Ojciec sprawiedliwego będzie się wielce radował, a kto spłodzi mądrego, będzie się z niego cieszył.
25 Make your father and mother happy; bring joy to her who gave birth to you.
Niech się weseli twój ojciec i matka i niech się raduje ta, która cię rodziła.
26 My son, give me your undivided attention, and cheerfully follow my example.
Synu mój, daj mi swoje serce, a niech twoje oczy strzegą moich dróg.
27 A prostitute is like being trapped in a pit; an immoral woman is like getting stuck a narrow well,
Bo nierządnica [jest] głębokim dołem, a cudza [kobieta jest] ciasną studnią.
28 Like a robber, she lies in wait ready to ambush men and make more of them unfaithful to their wives.
Ona też czyha jak zbój i pomnaża przewrotnych wśród ludzi.
29 Who's in trouble? Who's in pain? Who's arguing? Who's complaining? Who's injured for no reason? Who's got bloodshot eyes?
U kogo biada? U kogo żal? U kogo kłótnie? U kogo szemranie? Kto ma rany bez powodu? Kto ma zaczerwienione oczy?
30 —those who spend a long time drinking wine, those who are always trying some new cocktail.
Ci, którzy przesiadują przy winie; ci, którzy idą szukać zmieszanego wina.
31 Don't let the look of wine tempt you—how red it is, how it sparkles in the cup, how smooth it feels as it goes down.
Nie patrz na wino, gdy się czerwieni; gdy wydaje łunę swą w kielichu, a samo się przesuwa.
32 In the end it bites like a serpent, it stings like a snake.
Na koniec ugryzie jak wąż i ukąsi jak żmija;
33 You'll hallucinate, seeing strange things, and your confused mind will make you say all kinds of craziness.
Twoje oczy będą patrzeć na cudze kobiety, a twoje serce będzie mówiło rzeczy przewrotne;
34 You'll stumble around like you're on the rolling ocean, you'll be tossed about like someone lying down at the top of a ship's mast, saying,
I będziesz jak ten, który leży na środku morza, i jak ten, który śpi na szczycie masztu;
35 “People punched me, but it didn't hurt me; they beat me, but I didn't feel a thing. I've got to get up because I need another drink.”
[Powiesz]: Bili mnie, a nie bolało, uderzyli mnie, a [nic] nie czułem. Gdy się obudzę, znów go poszukam.
