Proverbs 22
1 A good reputation is a much better choice than plenty of money; respect is better than silver and gold.
Cenniejsze [jest] dobre imię niż wielkie bogactwa, a przychylność lepsza niż srebro i złoto.
2 The rich and the poor have this in common: the Lord created them all.
Bogaty i ubogi spotykają się, PAN jest stwórcą obydwu.
3 If you're sensible you see danger coming and get out of the way; but stupid people just keep going and pay for it.
Roztropny dostrzega zło i ukrywa się, ale prości idą dalej i ponoszą karę.
4 The reward you receive for being humble and respecting the Lord is wealth, honor, and life.
Owocem pokory i bojaźni PANA jest bogactwo, chwała i życie.
5 Thorns and traps lie in the path of crooked people; those who value their lives will stay away from them.
Ciernie i sidła [są] na drodze przewrotnego; kto strzeże swej duszy, trzyma się z dala od nich.
6 Teach children the right way to live, and when they grow up they'll go on doing so.
Pouczaj dziecko w drodze, którą ma iść, a gdy się zestarzeje, nie odstąpi od niej.
7 The rich rule the poor, and borrowers are slaves to their lenders.
Bogaty panuje nad ubogimi, a ten, co pożycza, jest sługą tego, który mu pożycza.
8 Those who sow injustice will reap disaster, and the angry beatings they inflict on others will be stopped.
Kto sieje nieprawość, będzie żąć cierpienie, a rózga jego gniewu przepadnie.
9 If you're generous, you'll be blessed, for you share your food with those in need.
Kto ma dobrotliwe oko, będzie błogosławiony, bo dzieli się swym chlebem z ubogim.
10 Get rid of the scornful, and you'll get rid of conflict too—no more arguments or insults!
Wyrzuć szydercę, a ustanie spór, owszem, zakończy się kłótnia i zniewaga.
11 Anyone who loves sincerity and a gracious way of speaking will have the king as their friend.
Kto kocha czystość serca, tego wdzięk warg sprawi, że król [będzie] jego przyjacielem.
12 The Lord watches over true knowledge, but counteracts the words of liars.
Oczy PANA strzegą wiedzy, a on obala słowa przewrotnego.
13 Lazy people make claims like, “There's a lion outside! I might be killed if I go out there!”
Leniwy mówi: Lew jest na dworze, będę zabity na środku ulicy.
14 The seductive words of an immoral woman are a dangerous trap—if the Lord's angry with you, then you'll fall right in.
Usta obcych [kobiet są] głębokim dołem; wpadnie tam ten, na kogo PAN się gniewa.
15 Children are naturally foolish; physical correction helps them to see sense.
Głupota jest przywiązana do serca dziecka, ale rózga karności wypędzi ją z niego.
16 If you oppress the poor to make yourself rich, or if you're generous to the rich, you'll end up poor yourself.
Kto ciemięży ubogiego, aby przysporzyć sobie [bogactwa, i] kto daje bogatemu, pewnie zubożeje.
17 Pay attention and listen to the words of the wise, and think carefully about my teachings—
Nadstaw ucha i słuchaj słów mędrców, i skłoń swe serce do mojej wiedzy;
18 for it's good to keep them in mind so you can be ready to share them.
Bo to miło, jeśli zachowasz je w swoim sercu, będą razem ułożone na wargach.
19 I'm explaining this to you today so you can trust in the Lord—yes, you!
Oznajmiłem to dzisiaj właśnie tobie, abyś pokładał ufność w PANU.
20 Haven't I written down for you thirty sayings of advice and wisdom?
Czy nie napisałem ci znamienitych rzeczy zawierających rady i wiedzę;
21 They are to make it clear to you what's right and true, so you can give a truthful explanation to those who sent you.
Aby dać ci poznać pewność słów prawdy; abyś umiał odpowiedzieć słowami prawdy tym, którzy do ciebie posyłają?
22 For you shouldn't steal from the poor just because they're poor; and you shouldn't crush those with limited means in court,
Nie okradaj nędzarza, ponieważ jest ubogi, ani nie uciskaj w bramie biednego.
23 for the Lord will plead their case, and he will take back whatever was stolen from them.
PAN bowiem będzie bronił ich sprawy i wydrze duszę tym, którzy im wydzierają.
24 Don't make friends with someone who gets upset easily; don't associate with angry people,
Nie przyjaźnij się z człowiekiem gniewliwym i nie obcuj z człowiekiem porywczym.
25 in case you learn to be like them and make a mess of your life.
Byś nie przywykł do jego dróg i nie zastawił sideł na swą duszę.
26 Don't shake hands and guarantee someone's debt,
Nie bądź z tych, którzy dają porękę, ani z tych, którzy ręczą za długi;
27 for if you can't pay, why should your bed be taken away from beneath you?
Jeśli nie masz czym zapłacić, dlaczego miałby ktoś zabrać spod ciebie posłanie?
28 Don't move ancient boundary markers that your forefathers put in place.
Nie przesuwaj dawnej granicy, którą ustalili twoi ojcowie.
29 If you see someone skilled in what they do, they'll work for kings and not for ordinary people.
Widzisz człowieka pilnego w swoich sprawach? On będzie stał przed królami, nie będzie stał przed podłymi.
