Luke 12
1 In the meantime so many thousands of people had gathered that they were stepping on each another. Jesus began speaking first to his disciples. “Beware the yeast of the Pharisees—hypocrisy.
Андэ кодья вряма стидэпэ бут мануша, кадя со тасавэнаспэ машкар пэстэ. Исусо ля тэ пхэнэл майанглал Пэстирэ сытярнэнди: — Фэрисавэн фарисеёнэндиря закваскатар, кай тэ на авэн тумэ дуемуендирэ.
2 For there's nothing hidden that won't be revealed, nothing secret that won't be made known.
Нинай нисо гарадо, со на отпхэрнавэлапэ, и нисо чёрэхано, со на ужандёла.
3 Whatever you have said in the dark will be heard in the light, and whatever you whispered in private will be announced from the rooftops.
Со тумэ пхэнэн чёрэханэс рятяса, кода ашундёла десэ; и со тумэ пхэнэнас тыхо андрэ андо чер, авэла тэ цыписавэлпэ упрал пай чера.
4 I tell you, my friends, don't be afraid of those who kill the body, for once they've done that there's no more they can do.
Мэ пхэнав тумэнди, Мэрнэ амалэнди: на даран колэндар, ко умарэла тило и будэр нисо на терэла.
5 Let me make it clear whom you should be afraid of. You should be afraid of the one who after he has killed has the power to dispose of them in Gehenna. That's the one you should be afraid of. (Geenna g1067)
Мэ сикавава тумэнди, Кастар трэбуй тэ даран: даран Колэстар, Ко на качи умарэла, но исин Лэстэ баримос тэ шол андо геена. Чячес пхэнав тумэнди, Лэстар даран. (Geenna g1067)
6 Aren't five sparrows sold for two pennies? But God doesn't forget a single one of them.
Най панч цэкнэ чирикля битиндён пала дуй копийки? И ни пала екх лэндар о Дэл на бистардя.
7 Even the hairs on your head have been counted. Don't be afraid—you're worth more than many sparrows!
А тумэндэ и бал по шэро всаворэ побиндэ! На даран — тумэ майкуч бутэ цэкнэ чирикляндар.
8 I tell you the truth, those who declare they belong to me, the Son of man will also declare they belong to him before God's angels,
Пхэнав тумэнди: всаворэ, ко прижанэна Ман англай мануша, и Шаво Манушыкано прижанэла колэс англай ангелоря Дэвлэстирэ.
9 but those who deny me will be denied before God's angels.
А ко отпхэндёла Мандар англай мануш, колэстар и Вов отпхэндёла англай ангелоря Дэвлэстирэ.
10 Everyone who speaks against the Son of man will be forgiven, but anyone who blasphemes against the Holy Spirit will not be forgiven.
Всаворэ, ко пхэнэла вырито лав по Шаво Манушыкано, эртисардёла лэсти, а ко пхэнэла вырито лав пэ Свэнто Духо, колэсти на эртисардёла.
11 When you're brought to trial before synagogues, rulers, and authorities, don't worry about how to defend yourself, or what you should say.
Кала тумэн андярэна андэ синагоги, кай пхурэдэра и барэ рая, на гындон пала кода, сар тэ фэрисарэн пэс и со тэ пхэнэн.
12 The Holy Spirit will teach you at that time what's important to say.”
Свэнто Духо сытярэла тумэн, со андэ кодья вряма трэбуй тэ пхэнэн.
13 Someone in the crowd asked Jesus, “Teacher, please tell my brother to share the inheritance with me.”
Варико андай мануш пхэндя Исусости: — Сытяримари! Пхэн мэрнэ пхралэсти, кай вов тэ дэл котор андар хулаимос, саво ашыляпэ амэнди дадэстар.
14 “My friend,” Jesus replied, “Who appointed me as your judge to decide how your inheritance should be divided?” He told the people,
Исусо пхэндя: — Мануш, ко тховдя Ман тэ сындосарав тумэн и тэ роздав тумаро хулаимос машкар тумэндэ?
15 “Watch out, and beware of all greedy thoughts and actions, for a person's life isn't summed up by all the things they own.”
Вов пхэндя лэнди: — Дикхэн, кай тэ на стидэн бут барвалимос. Вов тумаро жувимос бахталэса на терэла.
16 Then he told them a story as an illustration. “Once there was a rich man who owned land that was very productive.
Тай Исусо роспхэндя лэнди дума: — Екхэ барвалэ манушэстэ бариля пэ мал бут ворзо.
17 The man said to himself, ‘What shall I do? I've nowhere to store my crops.
Тай вов гындолас пэсти: «Со манди тэ терав? Най кай мандэ тэ тхав кода, со выбариля».
18 I know what I'll do,’ he decided. ‘I'll pull down my barns and build bigger ones, and then I'll be able to store all my crops and everything I own.
Тунчи Вов пхэндя: «Акэ со мэ терава: пхагава пусына мэрнэ и терава авэр майбарэ, стидава тай тхава о ворзо и всаворо барвалимос мэрно кордэ.
19 Then I'll tell myself: You have enough to live on for many years, so take life easy: eat, drink, and enjoy yourself!’
Тунчи мэ пхэнава пэстирэ жувимасти: "Ай, жувимос мэрно! Акана бут барвалимос пашлёл тутэ, пэ бут бэрша хутилэла. Отчиюв, ха, пи и радосав!"»
20 But God said to him, ‘You foolish man! Your life will be demanded back this very night, and then who will get everything you've stored up?’
О Дэл пхэндя лэсти: «Бигодяко! Адес андэ кадья рят залэна тутар жувимос тиро. Касти доросэлапэ када, со ту гытосардян?»
21 This is what happens to people who hoard up wealth for themselves but are not rich as far as God is concerned.”
Кадя авэла всаворэнца, ко стидэл барвалимос важ пэсти, а на стидэл барвалимос важ о Дэл.
22 Jesus told his disciples, “That's why I tell you don't worry about life, about what to eat, or about what clothes you should wear.
Тунчи Исусо пхэндя пэстирэ сытярнэнди: — Важ кода Мэ пхэнав тумэнди: на пэрэжувэн пала тумаро жувимос, со тумэнди тэ ха, и пала тило, андэр со тумэнди тэ урядён.
23 Life is about more than food, and the body is about more than wearing clothes.
Жувимос майкуч хамастар, и тумаро тило майкуч йидатар.
24 Look at the ravens. They don't sow or reap, they don't have any storerooms or barns, but God feeds them. And you're far more valuable than birds!
Подикхэн пэ вороноря: онэ на шон ворзо и на стидэн, нинай пэстирэ пусына и амбароря, но о Дэл праварэл лэн. Пэ скачи тумэ фэдэр чирикляндар!
25 Can you add an hour to your life by worrying about it?
Ко ж тумэндар, грыжатар, терэла майлунго пэско жувимос пэ екх чясо?
26 If you can't do anything about such small things, why worry about the rest?
Сар тумэ на стерна када найбаро рындо, состар грыжонпэ пала вся авэр?
27 Think of the lilies and how they grow. They don't work, and they don't spin thread for clothes, but I tell you, not even Solomon in all his glory was as beautifully dressed as one of them.
Подикхэн, сар барён лулудя. Онэ на терэн бути и на сувэн пэсти йида, нэ пхэнав тумэнди, со Соломоно андай всаворо пэско барвалимос и баримос на урявдяпэ кадя, сар екх лэндар.
28 So if God clothes the fields with such beautiful flowers, which are here today but gone tomorrow when they are burned in a fire to heat an oven, how much more will God clothe you, you who have so little trust!
Сар о Дэл кадя урявэл чяр пэ мал, сави адес исин, а тэся шона ла андо бов, чи на урявэла Вов и тумэн, ко цыра патял?
29 Don't be concerned about what you're going to eat or drink—don't worry about it.
На родэн, со тумэнди тэ ха тай со тэ пэ, и на грыжавэн пала када.
30 These are all things that people in the world worry about, but your Father knows you need them.
Всаворэ народоря кала люматирэ качи гындосарэн пала када. Ай тумаро Дад жанэл, со тумэнди трэбуй вся када.
31 Search for God's kingdom, and you'll be given these things as well.
Родэн фэдэр Лэско Тхагаримос, а када вся додэна тумэнди.
32 Don't be afraid, little flock, for your Father is happy to give you the kingdom.
На даран, найбаро стадо! Дад тумаро камэл тэ дэл тумэнди Тхагаримос.
33 Sell what you have, and give the money to the poor. Get yourselves purses that don't wear out: treasure in heaven that will never run out, where no thief can steal it and no moth can destroy it.
Битинэн тумаро хабэ и дэн чёрорэнди. Терэн пэсти кацавэ тышылы, савэ на спхиравэнпэ, барвалимос по болыбэн, саво на цэкнёл, каринг ни чёр на дожала, ни моль на схала.
34 For what you value the most shows who you really are.
Кай тумаро барвалимос, котэ авэла и води тумаро.
35 Be dressed and ready, and keep your lamps lit,
Авэнтэ гытомэ: йида пэр тумэндэ мэк авэла пэрэпхангли кущикаса, и мэк пхабон тумарэ каганцоря.
36 like servants waiting for their master when he returns from his wedding feast, prepared to open the door quickly for him when he comes and knocks.
Авэнтэ сар бутярнэ, савэ ажутярэн пэстирэс хулас пав ябьяв. Кала хулай авэла и марэла андэ удар, онэ андэ кодья вряма отпхэрнавэна лэсти.
37 How good it will be for those servants that the master finds watching when he returns. I tell you the truth, he will get dressed, have them sit down for a meal, and will come and serve them himself!
Бахталэ кола бутярнэ, савэн о хулай, сар рисавэла, аракхэла лэн, кай на совэн. Чячимаса пхэнав тумэнди, вов тунчи ежэно пэрэпхандёла кущикаса, бэшлярэла лэн палай мэсали и авэла тэ подэл важ лэнди.
38 Even if he comes at midnight, or just before dawn—how good for them if he finds them watching and ready!
Бахталэ кола бутярнэ, савэн хулай аракхэла, кай онэ ажутярэн лэс андэ епаш рят, и тэсара.
39 But remember this: if the master knew when a thief was coming, he would keep watch, and not allow his house be broken into.
Жанэнтэ, сар тэ жанэл о хулай лэ черэско, андэ сави вряма авэла чёр, вов на домэкэлас бы, кай вов тэ загулел андо чер.
40 You must also be ready, for the Son of man is coming when you don't expect him.”
И тумэ авэнтэ гытомэ, колэстар со Шаво Манушыкано авэла андэ кодья вряма, андэ сави тумэ на ажутярэн.
41 “Is this story you're telling just for us, or for everyone?” Peter asked.
Пэтро пхэндя: — Рай, Ту пхэнэс кадья дума качи амэнди чи всаворэнди?
42 The Lord replied, “Who then is the trustworthy and wise manager, the one person in the household that the master puts in charge to share out their food at the right time?
Рай пхэндя: — Саво исин патимаско и годяко пхурэдэр бутярно андо чер, савэс о хулай тховдя пашай пэстирэ бутярнэ, кай тэ роздэл хамос лэнди пай вряма?
43 It will be good for that servant when his master returns and finds him doing what he should.
Бахтало кодва бутярно, савэс о хулай, кала рисавэла, удикхэла, со вов кадя терэл.
44 I tell you the truth, the master will put that servant in charge of everything.
Пхэнав тумэнди чячимаса, калэс бутярнэс хулай тховэла пэ всаворо пэско хабэ.
45 But what if the servant were to say to himself, ‘My master is taking a long time in coming,’ and then starts beating the other servants, both men and women, feasting and getting drunk?
А сар кодва бутярно пхэнэла андэ води: «Мэрно хулай авэла на сыго», — и авэла тэ марэ бутярнэн и бутярнян, тэ ха и тэ пэ, кай тэ матёл,
46 That servant's master will return unexpectedly one day at a time he wasn't aware of, and will punish him severely, treating him as totally untrustworthy.
тунчи авэла лэско хулай андо дес, кала вов на ажутярэл, и андэ кодья вряма, кала вов на жанэл. Вов росшынэла по епаш лэс и дэла лэсти екх шана найпатимастирэ манушэнца.
47 That servant who knew what his master wanted and yet didn't get ready or follow his instructions, will be beaten severely;
Кодва бутярно, саво жанэлас, со камэл хулай, и на терэлас, сар камля хулай, нэ на сас гытомэ и на терэлас, авэла фартэ мардо.
48 but the servant who didn't know and did things deserving punishment will be beaten only lightly. From those who are given much, much will be required, and from those who are entrusted with more, more will be demanded.
А кодва, саво на жанэлас, и терэлас кода, пала со трэбуй тэ марэн, мардо авэла цыра. Касти сас бут дино, колэстар и бут замангэна, и касти бут дэласпэ, майбут пушэлапэ.
49 I have come to set the earth on fire, and I really wish it was already burning!
Мэ авилем тэ анав яг пэ пхув, и сар Мэ камав, соб вой икхатар тэ роспхаболпэ!
50 But I have a baptism to go through, and I'm in agony, wishing it was over!
Манди трэбуй тэ прожав болдимос, и сар Мэ грыжосавав, кала када терэлапэ!
51 Do you think that I came to bring peace on earth? No, I tell you, I bring division.
Тумэ гындосарэн, Мэ авилем, кай тэ анав пэ пхув миро? Най, пхэнав тумэнди, мэ авилем тэ анав вражымос.
52 From now on, if there are five in a family, they will be divided against each other: three against two, and two against three.
Йири андай панч мануш розжалапэ: трин англай дуй, и дуй англай трин.
53 They will be divided against each other—father against son, son against father, mother against daughter, daughter against mother, mother-in-law against daughter-in-law, and daughter-in-law against mother-in-law.”
Дад розжалапэ лэ шавэса, ай шаво лэ дадэса; дэй розжалапэ ла щяса, ай и щей пэстиря даса; свэкруха розжалапэ ла боряса, ай и бори ла свэкрухаса.
54 Then Jesus spoke to the crowds. “When you see a cloud rising in the west, you immediately say, ‘a rain-shower's coming,’ and it happens.
Исусо пхэндя лэ манушэнди: — Сар тумэ дикхэн по западо тучя, андэ кодья вряма пхэнэн, со авэла брышынд, и кадя терэлпэ.
55 When a south wind blows, you say ‘it's going to be hot,’ and it is.
Кала пхурдэл тати балвал пав юго, тумэ пхэнэн: «Авэла фартэ тато», — и кади терэлпэ.
56 You hypocrites, how is it that you know how to rightly interpret the weather but you don't know how to interpret the present time?
Дуемуендирэ! Тумэ жанэн, сар тэ полэн шпэры по болыбэн и пэ пхув, а состар на полэн, сави икхатар авиля вряма?
57 Why don't you think for yourselves and judge what's the right thing to do?
Важ со тумэ ежэнэ на сындосарэн, андэр со о чячимос?
58 As you go with your accuser to the magistrate, on the way you should be working on a settlement. Otherwise you may be dragged before the judge, and the judge hand you over to the officer, and the officer throw you into prison.
Сар жас тирэса вражымареса кав пхурэдэр, допхэнпэ лэса пав дром. Сар када на терэса, вов тут андярэла кав сындомари, ай о сындомари отдэла тут халавдэнди, а халавдэ бэшлярэна тут андо баруно.
59 I tell you, you won't get out until you've paid the last penny.”
Пхэнав тути, со на выжаса котар, аж сар на выпотинэса всаворэ ловэ.
