Proverbs 23
1 When you sit down to eat with a leader, pay close attention to what has been set before your face,
Gdy usiądziesz do posiłku z władcą, zważaj pilnie, co jest przed tobą;
2 and put a knife to your throat, if, in such a way, you could hold your soul in your own power.
I przyłóż nóż do gardła, jeśli jesteś łakomy.
3 Do not desire his foods, in which is the bread of deceit.
Nie pragnij jego przysmaków, bo to pokarm zwodniczy.
4 Do not be willing to labor so that you may be enriched. But set limits by your prudence.
Nie zabiegaj o bogactwo, porzuć swoją mądrość.
5 Do not raise your eyes toward wealth that you are not able to have. For they will make themselves wings, like those of an eagle, and they will fly in the sky.
Czy obrócisz swoje oczy na to, co jest niczym? Bo bogactwa robią sobie skrzydła i ulatują do nieba jak orzeł.
6 Do not eat with an envious man, and do not desire his foods.
Nie jedz chleba człowieka, który ma złe oko, ani nie pożądaj jego przysmaków.
7 For, like a seer and an interpreter of dreams, he presumes what he does not know. “Eat and drink,” he will say to you; and his mind is not with you.
Bo jak myśli w swym sercu, taki [on jest]. Jedz i pij – mówi do ciebie, ale jego serce nie jest z tobą.
8 The foods that you had eaten, you will vomit up. And you will lose the beauty in your words.
Kęs, który zjadłeś, zwrócisz i utracisz swoje wdzięczne słowa.
9 Do not speak into the ears of the unwise. They will despise the doctrine of your eloquence.
Nie mów do uszu głupca, bo wzgardzi mądrością twoich słów.
10 Do not touch the boundaries of little ones, and do not enter into the field of the fatherless.
Nie przesuwaj dawnej granicy i nie wchodź na pole sierot.
11 For their close relative is strong, and he will judge their case against you.
Bo ich obrońca jest mocny, przeprowadzi ich sprawę przeciwko tobie.
12 Let your heart enter into doctrine, and let your ears enter into words of knowledge.
Nakłoń swoje serce na pouczenie, a swe uszy na słowa rozumne.
13 Do not be willing to take away discipline from a child. For if you strike him with the rod, he will not die.
Nie szczędź dziecku karcenia, [bo] jeśli je bijesz rózgą, nie umrze.
Będziesz je bił rózgą, a jego duszę ocalisz od piekła. (Sheol h7585)
15 My son, if your soul will become wise, my heart will be glad with you.
Synu mój, jeśli twoje serce będzie mądre, moje serce będzie się radowało, właśnie moje;
16 And my temperament will exult, when your lips will have spoken what is upright.
I moje nerki będą się weselić, gdy twoje usta będą mówiły to, co jest prawe.
17 Let not your heart compete with sinners. But be in the fear of the Lord all day long.
Niech twoje serce nie zazdrości grzesznikom, lecz każdego dnia [postępuj] w bojaźni PANA;
18 For you will have hope in the end, and your expectation will not be taken away.
Bo koniec jest pewny i twoja nadzieja nie będzie zawiedziona.
19 Listen, my son, and be wise, and direct your soul along the way.
Słuchaj, synu mój, i bądź mądry, i skieruj swoje serce na drogę.
20 Do not be willing to be in the feasts of great drinkers, nor in the carousings of those who gather to feed on flesh.
Nie bywaj wśród pijaków ani wśród obżerających się mięsem;
21 For those who waste time drinking, and who surrender themselves to symbols, will be consumed. And those who sleep will be clothed in rags.
Bo pijak i żarłok zubożeją, a ospały będzie chodził w łachmanach.
22 Listen to your father, who conceived you. And do not despise your mother, when she is old.
Słuchaj ojca, który cię spłodził, a nie gardź matką, gdy się zestarzeje.
23 Purchase truth, and do not sell wisdom, or doctrine, or understanding.
Kupuj prawdę i nie sprzedawaj [jej]; [kupuj] mądrość, karność i rozum.
24 The father of the just exults in gladness; he who has conceived the wise will rejoice in him.
Ojciec sprawiedliwego będzie się wielce radował, a kto spłodzi mądrego, będzie się z niego cieszył.
25 Let your father and your mother be joyful, and may she who conceived you exult.
Niech się weseli twój ojciec i matka i niech się raduje ta, która cię rodziła.
26 My son, offer me your heart, and let your eyes keep to my ways.
Synu mój, daj mi swoje serce, a niech twoje oczy strzegą moich dróg.
27 For a loose woman is a deep pit, and a foreign woman is a constricted well.
Bo nierządnica [jest] głębokim dołem, a cudza [kobieta jest] ciasną studnią.
28 She lies in wait along the way like a robber. And the incautious one whom she sees, she will put to death.
Ona też czyha jak zbój i pomnaża przewrotnych wśród ludzi.
29 Who has woe? Whose father has woe? Who has quarrels? Who falls into pits? Who has wounds without cause? Who has watery eyes?
U kogo biada? U kogo żal? U kogo kłótnie? U kogo szemranie? Kto ma rany bez powodu? Kto ma zaczerwienione oczy?
30 Is it not those who linger over wine, and who strive to be drinking from their cups?
Ci, którzy przesiadują przy winie; ci, którzy idą szukać zmieszanego wina.
31 Do not gaze into the wine when it turns gold, when its color shines in the glass. It enters pleasantly,
Nie patrz na wino, gdy się czerwieni; gdy wydaje łunę swą w kielichu, a samo się przesuwa.
32 but in the end, it will bite like a snake, and it will spread poison like a king of snakes.
Na koniec ugryzie jak wąż i ukąsi jak żmija;
33 Your eyes will see women who are outsiders, and your heart will utter perversities.
Twoje oczy będą patrzeć na cudze kobiety, a twoje serce będzie mówiło rzeczy przewrotne;
34 And you will be like someone sleeping in the middle of the sea, and like a pilot, fast asleep, who has lost his hold on the helm.
I będziesz jak ten, który leży na środku morza, i jak ten, który śpi na szczycie masztu;
35 And you will say: “They have beaten me, but I did not feel pain. They have dragged me, and I did not realize it. When will I awaken and find more wine?”
[Powiesz]: Bili mnie, a nie bolało, uderzyli mnie, a [nic] nie czułem. Gdy się obudzę, znów go poszukam.
