Panultihon 24

1 Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,

Be not thou envious of evil men, neither desire to be with them.

2 tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.

For their heart studieth destruction, and their lips talk of mischief.

3 Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.

Through wisdom is a house builded; and by understanding it is established;

4 Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.

And by knowledge are the chambers filled with all precious and pleasant riches.

5 Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;

A wise man is strong; yea, a man of knowledge increaseth strength.

6 kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.

For with wise advice thou shalt make thy war; and in the multitude of counsellors there is safety.

7 Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.

Wisdom is as unattainable to a fool as corals; he openeth not his mouth in the gate.

8 Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.

He that deviseth to do evil, men shall call him a mischievous person.

9 Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.

The thought of foolishness is sin; and the scorner is an abomination to men.

10 Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.

If thou faint in the day of adversity, thy strength is small indeed.

11 Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.

Deliver them that are drawn unto death; and those that are ready to be slain wilt thou forbear to rescue?

12 Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?

If thou sayest: 'Behold, we knew not this', doth not He that weigheth the hearts consider it? And He that keepeth thy soul, doth not He know it? And shall not He render to every man according to his works?

13 Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.

My son, eat thou honey, for it is good, and the honeycomb is sweet to thy taste;

14 Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.

So know thou wisdom to be unto thy soul; if thou hast found it, then shall there be a future, and thy hope shall not be cut off.

15 Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!

Lie not in wait, O wicked man, against the dwelling of the righteous, spoil not his resting-place;

16 Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.

For a righteous man falleth seven times, and riseth up again, but the wicked stumble under adversity.

17 Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,

Rejoice not when thine enemy falleth, and let not thy heart be glad when he stumbleth;

18 o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.

Lest the LORD see it, and it displease Him, and He turn away His wrath from him.

19 Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,

Fret not thyself because of evildoers, neither be thou envious at the wicked;

20 kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.

For there will be no future to the evil man, the lamp of the wicked shall be put out.

21 Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,

My son, fear thou the LORD and the king, and meddle not with them that are given to change;

22 kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?

For their calamity shall rise suddenly; and who knoweth the ruin from them both?

23 Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.

These also are sayings of the wise. To have respect of persons in judgment is not good.

24 Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.

He that saith unto the wicked: 'Thou art righteous', peoples shall curse him, nations shall execrate him;

25 Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.

But to them that decide justly shall be delight, and a good blessing shall come upon them.

26 Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.

He kisseth the lips that giveth a right answer.

27 Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.

Prepare thy work without, and make it fit for thyself in the field; and afterwards build thy house.

28 Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.

Be not a witness against thy neighbour without cause; and deceive not with thy lips.

29 Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”

Say not: 'I will do so to him as he hath done to me; I will render to the man according to his work.'

30 Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.

I went by the field of the slothful, and by the vineyard of the man void of understanding;

31 Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.

And, lo, it was all grown over with thistles, the face thereof was covered with nettles, and the stone wall thereof was broken down.

32 Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.

Then I beheld, and considered well; I saw, and received instruction.

33 Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—

'Yet a little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to sleep' —

34 ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.

So shall thy poverty come as a runner, and thy want as an armed man.