ՄԱՏԹԷՈՍ 13
1 Նոյն օրը Յիսուս՝ տունէն ելլելով՝ նստաւ ծովուն եզերքը:
That same day Jesus, [along with us] disciples, left the house [where he was teaching and went] to [Galilee lake]. He sat down there,
2 Մեծ բազմութիւններ քովը հաւաքուեցան. ուստի ինք նաւ մտաւ ու նստաւ, իսկ ամբողջ բազմութիւնը կայնած էր ծովեզերքը:
and a very large crowd gathered around him to [listen to his teaching]. So, [in order that they would not jostle him] (OR, [to speak to the people better]), he got into a boat and sat down [to teach them]. The crowd stood on the shore [and was listening].
3 Շատ բաներ խօսեցաւ անոնց՝ առակներով, եւ ըսաւ.
He was telling them many parables. [One of the parables] that he told them was this: “Listen! A man went out [to his field] to sow [some seeds].
4 «Ահա՛ սերմնացան մը գնաց՝ որ սերմ ցանէ: Երբ կը ցանէր, քանի մը սերմեր ինկան ճամբային եզերքը, եւ թռչունները եկան ու լափեցին զանոնք:
As he was scattering [them over the soil], some [of the] seeds fell on the path. Then some birds came and ate those seeds.
5 Ուրիշներ ինկան ժայռոտ տեղերու վրայ, ուր շատ հող չկար, եւ իսկոյն բուսան՝ հողին խորունկութիւն չունենալուն համար.
Other [seeds] fell on ground where there was not much soil [on top of the] rock. Those seeds sprouted very soon, [because the sun quickly warmed] the shallow soil.
6 սակայն տօթակէզ եղան երբ արեւը ելաւ, ու չորցան՝ քանի որ արմատ չունէին:
But when [the young plants came up], they were scorched by the sun, and they withered because they did not have [deep] roots.
7 Ուրիշներ ալ ինկան փուշերու մէջ. եւ փուշերը բարձրացան ու խեղդեցին զանոնք:
Other seeds fell on [ground that contained roots of] thorny [weeds]. The thorny weeds grew [together with the young plants], and [they] crowded out [the plants].
8 Իսկ ուրիշներ ինկան լաւ հողի մէջ, եւ պտուղ տուին՝ մէկը հարիւր, միւսը՝ վաթսուն, միւսը՝ երեսուն:
[But] other seeds fell on good soil, and [the plants grew and] produced [a lot of] grain. Some [plants produced] 100 times [as many seeds as were planted]. Some [plants produced] 60 times [as much]. Some [plants produced] 30 times [as much].
9 Ա՛ն որ ականջ ունի լսելու՝ թող լսէ»:
If you want to understand this [MTY], you should consider [carefully what I have just said].”
10 Աշակերտները մօտենալով՝ ըսին իրեն. «Ինչո՞ւ առակներով կը խօսիս անոնց»:
[We] disciples approached Jesus and asked him, “Why do you use parables when you speak to the crowd?”
11 Ինք ալ պատասխանեց անոնց. «Քանի որ ձեզի՛ տրուած է գիտնալ երկինքի թագաւորութեան խորհուրդները, բայց անոնց տրուած չէ:
He answered [us] saying, “God [EUP/MTY] is revealing to you what he did not reveal before, about [how he wants to] rule [over people’s lives]. But he has not revealed it to others.
12 Որովհետեւ ո՛վ որ ունի, անոր պիտի տրուի ու առատութեան մէջ պիտի ըլլայ. իսկ ո՛վ որ չունի, ունեցածն ալ անկէ պիտի առնուի:
Those who [think about what I say and] understand [it], God will enable them to understand more. But those who do not [think carefully about what I say] will forget even what they already know.
13 Ուստի առակներով կը խօսիմ անոնց, քանի որ տեսնելով՝ չեն տեսներ, ու լսելով՝ չեն լսեր, ո՛չ ալ կը հասկնան:
That is why I use parables when I speak to people, because although they see [what I do], they do not perceive [what it means], and although they hear [what I say], they do not really understand [what it means].
14 Անոնց վրայ պիտի իրագործուի Եսայիի մարգարէութիւնը՝ որ կ՚ըսէ. “Շատ պիտի լսէք՝ բայց պիտի չհասկնաք. շատ պիտի տեսնէք՝ բայց պիտի չըմբռնէք:
What these people do completely fulfills what [God told] the prophet Isaiah [to say long ago to the people who did not] try to understand what he said, You will hear [what I say], but you will not understand it. You will keep seeing [what I do], but you will not understand [what it means] [DOU].
15 Որովհետեւ այս ժողովուրդին սիրտը թանձրացաւ, եւ իրենց ականջներով ծանր լսեցին ու գոցեցին իրենց աչքերը, որպէսզի աչքերով չտեսնեն, ականջներով չլսեն, սիրտով չհասկնան, եւ դարձի չգան, ու ես չբժշկեմ զանոնք”:
[God also said to Isaiah], These people have become unresponsive [MTY] [to what they see me do and to what they hear me say]. They listen unwillingly [MTY] [to what I say], and they do not pay attention to [MTY] [what I do]. If it were not so, they would perceive [MTY] [what I am doing], they would understand [MTY] [what I say to them], and they would turn [away from their sinful lives] and turn [to me], and I would save them [from being punished for their sins] [MET].
16 Բայց երանի՜ ձեր աչքերուն՝ որ կը տեսնեն, եւ ձեր ականջներուն՝ որ կը լսեն:
But as for you, God is pleased with you because you [SYN] have seen [what I have done] and because you [SYN] understand [what I say] [DOU].
17 Որովհետեւ ճշմա՛րտապէս կը յայտարարեմ ձեզի թէ շատ մարգարէներ եւ արդարներ ցանկացին տեսնել ձեր տեսածները՝ ու չտեսան, եւ լսել ձեր լսածները՝ ու չլսեցին»:
Note this: Many prophets and righteous people [who lived long ago] longed to see what you are seeing [me do], but they did not see it. They longed to hear the things that you have been hearing [me say], but they did not hear [what you hear me say].” [DOU]
18 «Լսեցէ՛ք ուրեմն սերմնացանին առակը:
“[Since God wants] you [to understand what I am teaching you], listen as I [explain] the parable about the man who sowed [seeds in various kinds of soil].
19 Ո՛վ որ կը լսէ թագաւորութեան խօսքը եւ չի հասկնար, չարը կու գայ ու կը յափշտակէ անոր սիրտին մէջ ցանուածը: Ասիկա ա՛ն է՝ որ սերմ ստացաւ ճամբային եզերքը:
The people who hear about how God rules over people’s lives and do not understand [what they have heard] are [like] the path where [some of] the seeds fell. [Satan], the Evil One, comes and causes these people to forget [MET] what they have heard [MET].
20 Ժայռոտ տեղերու վրայ սերմ ստացողը ա՛ն է, որ կը լսէ խօսքը եւ իսկոյն կ՚ընդունի զայն ուրախութեամբ:
[Some people are like the] shallow soil on top of rock. When they hear God’s message, they immediately accept it joyfully.
21 Բայց իր մէջ արմատ չունենալով՝ քիչ ժամանակ կը տեւէ, ու երբ տառապանք կամ հալածանք ըլլայ խօսքին պատճառով՝ իսկոյն կը գայթակղի:
[But because it does not penetrate deeply into their inner beings, they believe it for only] a [short] time. [They are like the plants that] did not have [deep] roots. When they are treated badly and caused to suffer because they believe [God’s message], they soon stop believing [it].
22 Փուշերու մէջ սերմ ստացողը ա՛ն է, որ կը լսէ խօսքը, սակայն այս աշխարհի հոգերն ու հարստութեան խաբէութիւնը կը խեղդեն խօսքը, եւ անպտուղ կ՚ըլլայ: (aiōn g165)
[Some people are like the soil that had the roots of] thorny [weeds] in it. They hear God’s message, but they desire to be rich, [so they] worry [only] about [MTY, PRS] material things. As a result, they [PRS] forget [God’s] message, and they do not do [IDM] the things that God wants them to do. (aiōn g165)
23 Իսկ լաւ հողի մէջ սերմ ստացողը ա՛ն է, որ խօսքը կը լսէ ու կը հասկնայ. նաեւ պտուղ կու տայ, եւ կը բերէ՝ մէկը հարիւր, միւսը՝ վաթսուն, միւսը՝ երեսուն»:
But [some people are like the] good soil where [some of the seeds] fell. [Just like the plants that grew in this soil] produced a lot of grain, [these people] hear my message and understand it. [Some of them] do many things [IDM] [that please God, some do] even more [things that please God, and some do] very many [things that please God].”
24 Ուրիշ առակ մըն ալ առաջարկեց անոնց ու ըսաւ. «Երկինքի թագաւորութիւնը նմանեցաւ մարդու մը, որ իր արտին մէջ լաւ սերմ ցանեց:
Jesus also told the crowd another parable, [by which he tried to explain that although] God [MTY/EUP] is a king, [he will not immediately judge and punish all the wicked people]. Jesus said, “[God] is like a landowner [who sent his servants] to sow good [wheat] seed in his field.
25 Մինչ մարդիկ կը քնանային՝ իր թշնամին եկաւ, որոմ ցանեց ցորենին մէջ եւ գնաց:
While those servants were sleeping [and not watching the field], an enemy of the landowner came and scattered weed [seeds] in the midst of the wheat. Then he left.
26 Երբ խոտը ծաղկեցաւ ու պտուղ բերաւ, այն ատեն որոմն ալ երեւցաւ:
After [the seeds] sprouted and the green plants [grew], the heads of grain began to form. But the weeds also grew.
27 Ուստի հողատիրոջ ծառաները մօտեցան եւ ըսին անոր. “Տէ՛ր, դուն լաւ սերմ չցանեցի՞ր արտիդ մէջ. ուրեմն որոմը ուրկէ՞ է”:
So the servants of the landowner came and said to him, ‘Sir, you [RHQ] [gave us good seeds and those are the ones we] [RHQ] [planted] in your field. So where did the weeds come from?’
28 Ան ալ ըսաւ անոնց. “Թշնամի մը ըրած է ասիկա”: Ծառաները ըսին իրեն. “Ուստի կ՚ուզե՞ս որ երթանք ու քաղենք զանոնք”:
The landowner said to them, ‘[My] enemy did this.’ His servants said to him, ‘So, do you want us to pull up [the weeds and] put them in a pile?’
29 Իսկ ան ըսաւ. “Ո՛չ, որպէսզի երբ որոմը քաղէք՝ ցորենն ալ չփրցնէք անոր հետ:
He said [to them], ‘No, [do not do that, because] you might pull up [some of] the wheat at the same time.
30 Թո՛յլ տուէք որ երկուքն ալ միասին աճին՝ մինչեւ հունձքի ատենը”: Եւ հունձքի ատենը պիտի ըսեմ հնձողներուն. “Նախ որո՛մը քաղեցէք ու խուրձ-խուրձ կապեցէ՛ք՝ այրելու համար, իսկ ցորենը ժողվեցէ՛ք իմ ամբարս”»:
Let the wheat and the weeds grow together until harvest [time].’ At that time I will say to the reapers, ‘First gather the weeds, tie them into bundles to be burned. Then gather the wheat [and put it] into my barns.’”
31 Ուրիշ առակ մըն ալ առաջարկեց անոնց եւ ըսաւ. «Երկինքի թագաւորութիւնը նման է մանանեխի հատիկի մը, որ մարդ մը առաւ ու ցանեց իր արտին մէջ:
Jesus also told this parable: “The [number of] (OR, [God’s influence in the lives of]) [people whose] lives God rules over [will continue to grow. It is very much] like mustard seeds grow after a man plants them in his field.
32 Արդարեւ ան բոլոր սերմերուն ամենէն պզտիկն է, բայց երբ աճի՝ տունկերուն մեծագոյնը կ՚ըլլայ ու ծառ կը դառնայ, այնպէս որ երկինքի թռչունները կու գան եւ կը բնակին անոր ճիւղերուն վրայ»:
Although mustard seeds are among the smallest of all the seeds [that people plant, here in Israel they become large plants. When the plants have fully grown, they are larger than the other garden plants. They become shrubs that are large enough for birds to build nests in their branches.”]
33 Ուրիշ առակ մըն ալ ըսաւ անոնց. «Երկինքի թագաւորութիւնը նման է խմորին, որ կին մը առաւ ու պահեց երեք գրիւ ալիւրի մէջ՝ մինչեւ որ ամբողջը խմորուեցաւ»:
Jesus also told this parable: “[The way people who let] God [MTY/EUP] rule their lives [MET] [can influence the world] is like yeast that a woman mixed with about 50 pounds of flour. [That small amount of yeast made] the whole batch of dough swell up.”
34 Յիսուս առակներո՛վ խօսեցաւ բազմութեան այս բոլոր բաները: Առանց առակի չէր խօսեր անոնց,
Jesus told the crowd parables [to teach them] all these things. When he spoke [HYP] to them, he habitually used such illustrations.
35 որպէսզի իրագործուի մարգարէին միջոցով ըսուած խօսքը. «Առակներով պիտի բանամ բերանս, եւ պիտի արտայայտեմ աշխարհի հիմնադրութենէն ի վեր ծածկուած բաները»:
By doing that, [he] fulfilled what [God told one of] the prophets to write [long ago]: I will speak [MTY] in parables; I will tell [parables to teach] what I have kept secret since I created the world.
36 Այն ատեն Յիսուս արձակեց բազմութիւնը, ու տուն գնաց: Իր աշակերտները մօտեցան իրեն եւ ըսին. «Բացատրէ՛ մեզի արտին որոմներուն առակը»:
After Jesus dismissed the crowds, he went inside. Then [we] disciples approached him and said, “Explain to us the parable about the weeds [that grew] in the [wheat] field.”
37 Ինք ալ պատասխանեց անոնց. «Լաւ սերմը ցանողը՝ մարդու Որդին է,
He answered, “The one who sows the good seed represents [me], the one who came from heaven.
38 արտը՝ աշխարհն է: Լաւ սերմը թագաւորութեան որդիներն են, բայց որոմը չարին որդիներն են:
The field represents this world [MTY], [where people live]. The seeds [that grew] well represent the people who let God rule their lives [MET]. The weeds represent the people who do what [the devil], the Evil One, [tells them to do].
39 Թշնամին որ ցանեց զայն՝ Չարախօսն է, հունձքը՝ աշխարհի վախճանն է, եւ հնձողները՝ հրեշտակներն են: (aiōn g165)
The enemy who sowed the weed seeds represents the devil. The [time when the reapers will] harvest [the grain] represents the time when the world will end. The reapers represent the angels. (aiōn g165)
40 Ուրեմն ի՛նչպէս որ որոմը կը քաղուի ու կ՚այրուի կրակի մէջ, ա՛յնպէս պիտի ըլլայ այս աշխարհի վախճանին: (aiōn g165)
The weeds are gathered and burned. {The reapers gather the weeds. Then they burn them.} That represents [the judging of people, which God will do] when the world will end. [It will be like this]: (aiōn g165)
41 Մարդու Որդին պիտի ղրկէ իր հրեշտակները, եւ պիտի հաւաքեն իր թագաւորութենէն բոլոր գայթակղութիւններն ու անօրէնութիւն գործողները,
I, the one who came from heaven, will send my angels, and they will gather [from everywhere the people] who cause others to quit believing in me [MET] and all those who disobey [God’s] commands.
42 եւ պիտի նետեն զանոնք կրակի հնոցին մէջ. հոն պիտի ըլլայ լաց ու ակռաներու կրճտում:
They will throw those people into the fires of [hell]. There those people will weep and grind their teeth [because of the great pain that they are suffering]. (questioned)
43 Այն ատեն արդարները պիտի փայլին արեւի պէս՝ իրենց Հօր թագաւորութեան մէջ: Ա՛ն որ ականջ ունի լսելու՝ թող լսէ»:
[God’s] brightness will shine [on] the people who have lived as he wants them to. It will shine [on them as brightly] as the sun [shines]. It will shine on them in the place where [God], their Father, rules over them. If you want to understand this [MTY], you should think [carefully] about what I have just said.”
44 «Դարձեալ՝ երկինքի թագաւորութիւնը նման է արտի մէջ պահուած գանձին, որ մարդ մը՝ գտնելէ ետք՝ կը ծածկէ, եւ ուրախութենէն կ՚երթայ, կը ծախէ իր ամբողջ ունեցածը, ու կը գնէ այդ արտը»:
“[What people do who begin to allow] God [MTY/EUP] to rule their lives is like [what a certain man did to acquire a treasure]. A treasure was hidden in a field by someone {Someone hid a treasure in a field [and never dug it up again]}. When [another] man found it, he hid it [by burying it again in order that no one else would find it]. Being very happy [that he had found something very valuable, he went and] sold all his possessions [to obtain money to buy the field the treasure was in]. He then went and bought the field, [and so he was able to acquire that treasure].
45 «Դարձեալ՝ երկինքի թագաւորութիւնը նման է առեւտրականի մը, որ գեղեցիկ մարգարիտներ կը փնտռէ,
Also, what [people do who begin to allow] God [MTY/EUP] to rule their lives is like [what] a merchant [did who was] looking for good quality pearls [to buy].
46 եւ շատ պատուական մարգարիտ մը գտնելէ ետք՝ գնաց, ծախեց իր ամբողջ ունեցածը, ու գնեց զայն»:
When he found one very costly pearl [that was for sale], he sold all his possessions [to acquire enough money to buy that pearl]. Then he [went and] bought it.
47 «Դարձեալ՝ երկինքի թագաւորութիւնը նման է ծովը նետուած ուռկանի մը, որ ամէն տեսակ ձուկ կը ժողվէ:
What God [MTY/EUP] [will do to people who falsely say that they are letting him] rule their lives is like what certain [fishermen] did [with the fish they caught] in a lake, using a large net. They caught all classes [of fish, both useful and worthless fish].
48 Երբ ուռկանը լեցուեցաւ, հանեցին ծովեզերքը եւ նստան, հաւաքեցին լաւերը ամաններու մէջ, իսկ դուրս նետեցին վատերը:
When the net was full, the [fishermen] pulled it up onto the shore. Then they sat there and put the useful [fish] into buckets, and threw the worthless ones away.
49 Ա՛յսպէս պիտի ըլլայ աշխարհի վախճանին: Հրեշտակները պիտի ելլեն, արդարներուն մէջէն պիտի զատեն չարերը, (aiōn g165)
[What they did in separating the good fish from the bad ones] is like [what will happen to people] when the world ends. The angels will come [to where God is judging people], and will separate the wicked [people] from the righteous [ones]. (aiōn g165)
50 ու պիտի նետեն զանոնք կրակի հնոցին մէջ. հոն պիտի ըլլայ լաց եւ ակռաներու կրճտում»:
They will throw the wicked people into the fire [in hell]. And those wicked people will weep and gnash their teeth [because of the intense pain they are suffering].” (questioned)
51 Յիսուս ըսաւ անոնց. «Հասկցա՞ք այս ամէնը»: Ըսին անոր. «Այո՛, Տէ՛ր»:
[Then Jesus asked us], “Do you understand all these [parables I have told you]?” We said to him,
52 Ան ալ ըսաւ անոնց. «Ասոր համար ամէն դպիր՝ որ աշակերտ եղած է երկինքի թագաւորութեան, նման է տանտիրոջ մը՝ որ իր գանձէն կը հանէ նորն ու հինը»:
“Yes, [we understand them].” Then he said to us, “Because [you understand all these parables], [you will understand the following parable: You, along with] all others, will teach people what [you heard me say] about God ruling people’s lives. [You will add that to what you formerly learned. You will be] like a manager of a household who takes both new things and old things out of his storage room.”
53 Երբ Յիսուս աւարտեց այս առակները՝ մեկնեցաւ անկէ:
When Jesus had finished [telling] these parables, he took [us] and left that [area].
54 Գնաց իր բնագաւառը եւ կը սորվեցնէր անոնց՝ իրենց ժողովարանին մէջ, այնպէս որ անոնք կ՚ապշէին ու կ՚ըսէին. «Ասիկա ուրկէ՞ ունի այս իմաստութիւնը եւ հրաշքները:
We went to [Nazareth, his hometown. (On the Sabbath/On the Jewish rest day]) he began to teach the people in the Jewish worship house. The result was that the people there were astonished. But [some] said, “[This man is just an ordinary person like us. So] how is it that he knows so much and understands so much [RHQ]? And how is it that he is able to do [such] miracles [RHQ]?
55 Ասիկա հիւսնին որդին չէ՞. ասոր մայրը Մարիամ չի՞ կոչուիր: Ասոր եղբայրները՝ Յակոբոս, Յովսէս, Սիմոն ու Յուդա,
(He is [just] the son of the carpenter!/Isn’t he [just] the son of the carpenter [that lived here]?) [RHQ] His mother is Mary, and his younger brothers are James, Joseph, Simon and Judas [RHQ]!
56 եւ ասոր քոյրերը՝ բոլորն ալ մեր քով չե՞ն: Ուրեմն ասիկա ուրկէ՞ ունի այս բոլոր բաները».
(And his sisters [also live] here in our [town]./Do not his sisters [live] in our [town]?) [RHQ] So how is he able to do all these [miracles]?”
57 ու կը գայթակղէին անոր պատճառով: Բայց Յիսուս ըսաւ անոնց. «Մարգարէ մը առանց պատիւի չէ, բացի իր բնագաւառին եւ իր տան մէջ»:
The people were unable to accept [that] he [was the Messiah. So] Jesus said to them, “[People] honor [me and other] prophets [everywhere else we go], but in [our] hometowns [we are] not [honored], and [even] our own families do not [honor us!]”
58 Ու շատ հրաշքներ չգործեց հոն՝ անոնց անհաւատութեան պատճառով:
Jesus did not perform many miracles there because the people did not believe [that he was the Messiah].
