+ Luke 1 >

1 Hanau waunauthathee hadnedanuu hejadenenau hadjenanuu hauthase vavesee hauthedau hena hayauhuhau nanāe hājavaānethauwuthajauthaunin,
Meu estimado [amigo ]Teófilo, muitas [pessoas ]viram as coisas que [Jesus ]fez enquanto estava conosco, desde o tempo quando começou a [servir a Deus]. Elas serviram a Deus [ao ensinar aos outros a mensagem ]de Deus. Muitos daqueles que ouviram o que estas pessoas ensinaram escreveram para nós relatos das coisas que [Jesus fez].
2 Hasevenānauau nanaa hehethee jasesee vasesā hāenuu nau nejaanuu hanadedaunau;
3 Hasethajaunau hethadee heee nananenau jea, vavesethaugudenau vahee hayauhuhau hehetheejasesee hadnewauthaunauwunathane nedānee, javaānethadee Theauthenus,
Eu mesmo tenho estudado com cuidado estes assuntos, que começaram [antes dele nascer. ]Então resolvi que seria bom que eu também escrevesse para você um relato destes assuntos.
4 Hadeaenauwu hethauwuu hena hayauhuhau nesechauhauthehane.
Quero que você saiba a verdade daquilo que outros ensinaram a você.
5 Hena hese Herod, naja Judea, jasaa vevethahehe Zacharias haseede, hadauchunanede Abia: nau henene hedaunāhene Aarauneau, nau heneseedaunin Elisabeth.
Quando [o grande ]Rei Herodes governava o [distrito da ]Judeia, havia um sacerdote [judaico ]chamado Zacarias. Ele pertencia ao [grupo de sacerdotes chamado ]o Grupo de Abias. Ele e sua esposa Isabel eram descendentes do [primeiro sacerdote de Israel], Arão.
6 Nau haenesauuthāhenauau hathaāhenith Hejavaneauthu, thaunaugudethee vahee nanavaavedaunau nau hauchuwudaunau Vahadāde dejauthauwuvade.
[Deus considerava/achava que ]os dois eram justos, porque sempre obedeciam sem falha tudo que Deus tinha mandado.
7 Nau hehauwunesaunenauau, hanau henee hehauwunesaune Elisabeth; nau wauwu haenesauu vaehahenenauau.
Mas eles não tinham filhos, porque Isabel não podia ter filhos. Além disso, ela e seu esposo eram muito idosos.
8 Nau hethauwuu, henee daunausuvadanedaude hathaāhenith Hejavaneauthu hāenauauchaude,
Certo Dia o grupo de [Zacarias ]estava fazendo seu trabalho [no templo em Jerusalém, ]e ele estava servindo como sacerdote na presença de Deus.
9 Nesedaunethe vevethahehehau, nesedaude hadnejaāde yehauthe hevadannauauwunene Vahadāhenith.
Seguindo o seu costume, [os outros sacerdotes ]o escolheram por sorteio para entrar no templo do Senhor e queimar incenso.
10 Nau haunauude henanedanede haevevethahedaune jathee nauauchuu jaa.
Enquanto ele queimava o incenso, muitos estavam no pátio, orando.
11 Nau haenauhauva hautheaune Vahadāde haetheaugune hejavese jaanaa.
Aí um anjo que o Senhor Deus tinha [mandado ]apareceu a ele. O anjo estava em pé no lado direito do lugar [onde os sacerdotes queimavam ]incenso.
12 Nau hāenauhauwaude Zacharias, haejanethajau, nau nāthajaude haeedasaa.
Zacarias estava assustado quando viu [o anjo], e ficou com muito medo.
13 Hau nuu hautheaune, jevanāthajau hathāhuk, Zacharias: havevethahede nanedauwuhuu; nau hadasea Elisabeth hadjanesewaude hāau, nau Jaun hadeseau.
Mas o anjo lhe disse, “Zacarias, não tenha medo! Quando você orou pedindo a Deus um filho [(ou, que Deus mandasse o Messias), Deus ouviu o que você disse. Por isso sua esposa ]Isabel vai dar um filho para você. Você deve dar a ele o nome de João.
14 Nau nananin hadaunauwuthajau nau hadeneethajau; nau hadnewauthathee neethajauthee hāejanesee.
Ele vai fazer com que você esteja muito feliz, e muitos outros também vão estar muito felizes porque ele nasceu.
15 Hanau haudvasāthaa hathaāhenith Vahadāhenith, nau haudnehauwuvane daudause dadajevenenaje, wauāthe neauthunaje; nau haudnechauchaunaudede Hevadanauwauthauwunene Hejavaneauthu, haa hehethee hāejanesee.
Deus vai considerá-lo muito importante. Ele nunca deve beber vinho nem outra bebida alcoólica, [para que seja dedicado totalmente a Deus]. O Espírito Santo vai controlá-lo desde o dia quando ele nascer.
16 Nau haudnewauthaa dāeyaunenede Israel hadjaechuwauyāaunaude hesee Vahadāhenith Henesaunaunenau.
Ele vai [convencer ]muitas pessoas em Israel a deixarem [os seus pecados e a agradarem ]o Senhor seu Deus.
17 Nau haudnedauwaunaude nauguu Vadanauwauthauwu nau neesenaudāhenith Elias hadjaechuwauyāauau vadauhau henesaunaunenau hesee dāeyaunauauau nau nejenedauvathee gaugauuthajaudenau hadauethadee; hadnesaanudede henanedanede hesanaa hesee Vahadāhenith.
Já que o Espírito [de Deus ]vai ajudá-lo a [pregar ]com poder assim como [o profeta ]Elias, ele vai preceder [o Messias]. Ele vai fazer com que os pais ajam [de maneira pacífica ]com seus filhos [novamente]. Ele vai fazer com que [muitos ]que não obedecem [Deus ouçam e façam ]as coisas certas que as pessoas justas [dizem a eles]. Ele vai fazer isso para preparar as pessoas para [quando o Messias vier].”
18 Nau Zacharias naudedusaene nuu? wauwu vanaehahenenau nau nadasea wauwu vadavehahenede, hathauhuk hautheaune.
Aí Zacarias disse ao anjo, “Sou muito velho, portanto não posso ter filho. Minha esposa também é tão velha que não pode ter filho. Portanto, não posso/como é que posso crer que o que o senhor diz vai acontecer!”
19 Nau hautheaune hanaāauchuhananadethāde, Nananenau Gabriel henee theaugudaunauau hathaāhede Hejavaneauthau; nau janeautheavānau haudnāedauwunathana, nau hadnauhauthehathana nuu neethajaude waunauyauau.
Então o anjo disse a ele, “Sou Gabriel, o anjo mais importante de Deus. Faço o que Deus me diz, porque fico constantemente na presença de Deus. Ele me mandou para dizer a você esta boa mensagem sobre o que vai acontecer a você.
20 Nau, naune, nananin haudnejanadene nau haudnehauwuneanade, haunaude hese nuu hayauhuhau nauauchaugu hethauwuu, hanau nananin daujethauwaudauwu nadanadede, nuu hadnethauwunauauchuu nauauchaugaune.
Mas mesmo que o que eu lhe disse vá acontecer na hora que Deus tenha determinado, você não acreditou que minhas palavras sejam a verdade. Então Deus vai fazer com que você não possa falar até o dia quando isso acontecer/seu filho nascer.”
21 Nau henanedanede haedauyauhauvanauau Zacharias, nau haegaugauanadauwu henee dauguthetheaugude vadannauauwuu.
Enquanto estavam falando, as pessoas no pátio estavam esperando Zacarias sair. Eles pensavam, “Por que ele está ficando tanto tempo no templo?”
22 Nau hāejenauāhede, haejeneanadetha: nau haeaenauwu daunauhauthāde vadannauauwuu: haevathasauwuna nau haejanade.
Quando ele saiu, não podia falar com eles. Porque ele não podia falar, fez gestos com as mãos para tentar explicar a eles o que tinha acontecido. Por isso/aí perceberam que ele tinha tido uma visão de Deus/algo que Deus lhe mostrou enquanto estava no templo.
23 Nau hethauwuu, henee, chauchaunu hese hāesevadanedaude haeyehau hesee nehayau hedauauwuu.
Quando o tempo de Zacarias servir de sacerdote no templo chegou ao fim, ele saiu de Jerusalém e voltou para casa.
24 Nau heee hena hese henene Elisabeth hanaāenesaunenith, nau haegauduse nehayau hayauthaunenethe hesese heee, hanaāenehede,
Algum tempo depois, sua esposa Isabel ficou grávida. Ela não saiu de sua casa durante cinco meses, porque sabia que as pessoas iam rir-se dela durante esse tempo/depois desse tempo as pessoas já não fariam pouco dela se ela lhes dissesse que estava grávida.
25 Hesau Vahadāde naasehānau hesee hāedaugauhauvānau hadgudanauwunānau nāedayāhede henanedaa.
Mas ela disse para si mesma, “Deus me ajudou a ficar grávida. Agora ele tem tido pena de mim e tem feito com que eu já não esteja com vergonha porque não tenha filhos!”
26 Nau nanedaudauchuauwaude hesese hautheaun Gabriel haejeautheawau hehethee Hejavaneauthu hesee hedan Gananee haseenaugu Nazareth,
Quando já fazia [quase seis meses ]que Isabel estava [grávida], Deus [de novo ]mandou o anjo Gabriel.
27 Hesāhedāeyaun haeenenehauwaune henanin Joseph haenaneeseenith, hehethee hedauauwuu David; nau hesāhedāeyaun Mare haenaaseede.
[Desta vez ]ele foi à [cidade de ]Nazaré no [distrito da ]Galileia, a uma virgem que se chamava Maria. [Os pais dela ]tinham prometido que ela ia casar-se com um homem chamado José, que era descendente do [Rei ]Davi.
28 Nau hautheaun haeedasaa, nau hanaāenehethāde, Haunauwuthajau, nananin vechauthane, Vahadāde hanedaudaunāne: hauwunaunane hesānaa.
O anjo disse a ela, “Saudações! O Senhor Deus está com você [e já resolveu ]abençoar você grandemente.”
29 Nau hāenauhauwaude, haejanethajaude hedanadedaunin, nau haegaugauanade daun hadnesenaunenechuhude nuu hadnesauau.
Porém Maria estava muito confundida [quando ouviu ]isso. Ela perguntava a si mesma o que [o anjo queria dizer ]com estas palavras.
30 Nau hautheaun, Jevanāthajau, hathāhuk, Mare: hanau nananin vechauthāne Hejavaneauthau.
Aí o anjo disse a ela, “Maria, Deus está muito contente com você, então não tenha medo.
31 Nau, naune, nananin hadnenesaunin, nau hadneahene, nau JESUS hadeseau.
Você vai ficar grávida e vai ter um filho, e deve dar a ele o nome de Jesus.
32 Hadvasāthaa, nau Vāā Hejavaa hadethauva: nau Vahadāde Hejavaneauthau hadvenaude naja theaugudau henesaunaune David:
Ele vai se tornar muito grande. [As pessoas ]vão dizer que ele é o Filho de Deus/o homem que também é Deus. Deus, o Senhor, vai fazer com que ele seja rei assim como foi seu antepassado o [Rei ]Davi.
33 Nau hadnajawaudauau hededanin Jacob jethauujenee; nau henajanede hadnehauwuthauuvadauaune. (aiōn g165)
Ele vai ser o rei [dos judeus], os descendentes do [seu antepassado ]Jacó, para sempre. Ele vai reinar/governar como rei para sempre!” (aiōn g165)
34 Hanaāenehethaude Mare nuu hautheaune, Haddusenesau nuu hanau nāhauwāenaunau henane?
Aí Maria disse ao anjo, “Já que sou virgem, como posso [ter um filho]?”
35 Nau hautheaun hanaāauchuhananadethāde, Hejavaneauthau Hevadanauwauthauwu hadnedasāne: nau naunauthauau Hejavaa haddugauyāaunāne; henaheee jea henee Naunaudāde hadnenesaunewaude Heau Hejavaneauthau hadnethade.
Então o Anjo disse a ela, “O Espírito Santo virá a você e o poder de Deus [MTY/EUP] estará sobre você [para ajudá-la a ficar grávida]. Por isso o filho que você terá vai ser totalmente dedicado aos propósitos de Deus, e [as pessoas ]dirão que ele é o Filho de Deus/homem que também é Deus.
36 Nau, naune, have Elisabeth, jea wauwu henesaunede hadneahede wauwu dauvadavehahenede: nau nuu nanedaudauchunethe hesese wauwu hehauwunesaune neethade.
[Também preciso dizer outra coisa a você]. Sua prima Isabel é muito idosa, e [as pessoas ]diziam que ela não podia ter filhos. Mas [faz quase ]seis meses [que ela está grávida], e vai dar à luz um filho!
37 Hanau Hejavaneauthau vahee neneedede hayauhuhau.
[Mas você não deve se maravilhar disso], porque Deus pode fazer tudo!”
38 Nau naune, Vahadāde daununānau hahagu Mare, hadnaasauau nuu hasenehene, nau hautheaun hanaāenauthāde.
Aí Maria disse, “Está bem, quero servir o Senhor/Deus, então deixe acontecer o que o senhor disse.” Depois o anjo a deixou.
39 Nau Mare hanaāethauwauthede hena hese, nau hanaāehaude jauaudanenauauwuu nauhauhaunee hesee hedan Juda;
Logo depois disso, Maria se preparou e foi rápido a uma cidade nos montes do [distrito da ]Judeia.
40 Nau hanaejedāde hedauauwunene Zacharias, nau haenaunenechautha Elisabeth.
Ela entrou na casa de Zacarias e saudou [a sua esposa ]Isabel.
41 Nau hethauwuu, henee, Elisabeth hāenedauwauthaude daunaunenechuhunith Mare, dāeyaunaa haenauauwuja hethauwaudauau; nau Elisabeth haeechauchaunaude Vadanauwauthauwu:
Logo que Maria ouviu a Isabel saudá-la, o nenê pulou no ventre [da Isabel]. O Espírito Santo dominou a Isabel por completo.
42 Nau haevasanade, nau hanaāenehede, Hauwunaunane hesānaa, nau hauwunaunade dāeyaunaa hethauwaudauau.
Ela disse [a Maria ]em voz bem alta, “[Deus ]tem abençoado você [mais do que ]abençoou [qualquer outra ]mulher, e [tem ]abençoado o filho que vai ter!
43 Nau naudauhuthedasaa nuu, henee henaune Navahadāhewaunāde hadnedasānau?
Não sou/por que sou digno de [Deus permitir que você ]me visite! Você vai ser mãe do meu Senhor!
44 Hanau, naune, chauchaunu hanadedaunau haunaunenechauhude hāenedauwaudauwau naunaudaunuu, dāeyaunaa naunauauwujahede naunaudauau heee haunauwuthajaude.
[Percebi ]isso porque logo que ouvi você me saudar, o nenê dentro do meu ventre pulou porque estava tão contente [de você ter vindo]!
45 Nau hauwunaunade hesā henee hethauwuthajaude: hanau hena hayauhuhau hadnethauwunaasauau neethāedauwunade hehethee Vahadāhenith.
[Deus ]a abençoou [porque ]você acreditou que o que o Senhor Deus lhe disse ia acontecer.
46 Nau Mare hanaāenehede, Navadathuwu hauwaunehāde Vahadāhenith,
Então Maria [louvou a Deus ]dizendo/cantando, “Ó, como eu louvo o Senhor/Deus!
47 Nau navadathuwu neethajaudaunaude Hejavaneauthu Nānayauhāde.
Alegro-me no meu ser interior porque Deus é quem me salva.
48 Hanau nedaugauhauwaude hadavenuhuhau hedaununaunau: hanau, naune, hewaunehaa heejasesee vahee henaededaunau hauwunaunade hadnethanau.
Eu era apenas a sua serva humilde, mas ele não se esqueceu de mim. Pois de agora em diante, as pessoas de todas as épocas/do futuro vão dizer que Deus se agradava/gostava de mim,
49 Hanau hena Naunaudāde vanasaunee hayauhuhau hasehānau; nau vadanaunee heneseede.
porque vão ouvir das coisas que Deus, o Altíssimo, fez para mim. Ele é maravilhoso!
50 Nau nauwunaunaude henee headaunādaunau henajāthee henaedede nau nausunee henaedede.
Ele mostra misericórdia àqueles que o respeitam de geração a geração.
51 Nenauhauthethāde hedāahede hejadenaa; neneāsauaunaude hesāethajauhuhau hedāhene.
Ele mostra às pessoas que ele é poderoso. Ele faz com que aqueles que pensam de maneira orgulhosa no seu ser interior se dispersem.
52 Nejananaude naunaudāhenethe hehethee hetheaugudaunene, nau nejejenanaude hadavenuhuhau.
Ele manda embora os reis poderosos e não deixa que continuem a governar, mas honra aqueles que são humildes/oprimidos.
53 Negaudauhaude hasenahehau nauguu hethadenee; nau nethauyādahehehau negudanaude jessaa.
Ele dá coisas boas de comer aos famintos, mas manda embora os ricos sem dar nada a eles.
54 Nenedahewaude heau Israel, nedauyewuwude hedauwuyau;
Ele tem se lembrado do que prometeu. Por isso ele me ajudou e ajudou a todos os outros do povo de Israel que o servem.
55 Neesenehethaude havasevāene, Abraham nau hedāeyaunewau jethauujenee. (aiōn g165)
Ele prometeu a Abraão e a todos os nossos outros antepasssados que descenderam dele que teria misericórdia deles. (aiōn g165)
56 Nau Mare haenedauguva hanāenethe hesese heee, nau hanaāejaehaude nehayau hedauauwuu.
Maria ficou com Isabel por mais ou menos três meses. Depois ela voltou para casa.
57 Wauhā Elisabeth hanaāevadauaudaude hadneejanesāde; nau hanaāeahede.
Quando chegou a hora de Isabel dar à luz, ela teve um filho.
58 Nau henedaudevādaunau nau henethesaunau haenedauwauthaa hasauwunaunāde Vahadāhenith haenauhauthehaa vanasaunee hauwunaunadede, nau haenetheneethajauvaa.
Seus vizinhos e parentes ouviram como Deus a tinha abençoado imensamente, e por isso estavam contentes assim como [Isabel].
59 Nau hethauwuu, henee hāenasaudauchunesee haejenauusanauau hadgauguusenith dāeyaunauau; nau haeadethanauau Zacharias, thauguu heneseedaunin henesaunaune.
Sete dias depois eles se reuniram para a [cerimônia de ]circuncidar o nenê [para mostrar que ele pertencia a Deus]. Já que o nome do pai era Zacarias, queriam dar ao filho o mesmo nome.
60 Nau henaune hegau, hāheyaugaune, Jaun hadnethade,
Mas a mãe disse, “Não, seu nome vai ser João.”
61 Nau hathauhaugaunee hehauwuseenauau hādauānauau nuu neseede,
[Então ]eles disseram a ela, “[João ]não é o nome de nenhum dos seus (dual) parentes, [por isso você (dual) não deve dar esse nome a ele].
62 Nau haevathasauwunanauau henesaunaunin, haadeneseenethe.
Então fizeram gestos com as mãos para o pai para ele indicar qual o nome que queria dar ao seu filho.
63 Nau haenaudede dasewauthaunauha, nau haewauthaunauhā, Jaun haseede, hahagu. Nau haunauude haegaugauuthajaudene,
[Aí ]ele deu sinal para eles [darem a ele ]uma tabuinha [em que escrever. Quando deram a ele], ele escreveu [no tablete ]”Seu nome é João.” Todos os [que estavam ali ]ficaram maravilhados!
64 Nau haegaunadenanauau, nau henethaune haegauchauunauaune, nau hanaāanadede, nau haevaveenethedauna Hejavaneathu.
Zacarias logo podia falar novamente, e louvou a Deus.
65 Nau nāthajaude haeedasā haunauude henee hathāeauchaunauthee: nau vahee nuu nehedaunau haegaugauudedaune jedauwuu hathāauau jauaudanenauauwuu Judea.
Todos os vizinhos deles ficaram maravilhados/pasmados! Contaram aos outros que moravam em toda a região dos montes do [distrito da ]Judeia essa coisa que tinha acontecido.
66 Nau yahee hathāenedauvade haejenanauwu hedahenauau, haudduthā naa dāeyaunaa, hahagaunee? Nau hejadenene Vahadānith haeanedaudaunaa.
Todos que ouviram da coisa pensavam nela. Eles diziam 'Que trabalho será que [este menino ]fará [para Deus quando ele crescer]? Pensavam assim porque [como resultado do que tinha acontecido ]eles tinham certeza de que Deus estaria ajudando-o [de modo poderoso].
67 Nau henesaunaune Zacharias haeechauchaunaudene Vadanauwauthauwu, nau haeaeyānautheda,
[Depois que ]o filho de Zacarias [nasceu], o Espírito de Deus dirigiu Zacarias totalmente enquanto ele falou estas palavras que vinham de Deus.
68 Vaveenethedaunaa Vahadāde Hejavaneauthau Israel; hanau haenauujāda nau daujauaudaunaudauau hedenanedanede,
“Vamos louvar o Senhor, o Deus que [nós (inc) o povo ]de Israel [adoramos, ] porque ele já chegou para livrar a [nós], o povo de Israel, [dos nossos inimigos].
69 Nau thauwaudanaude henenese hadnenayauhānauau jedauwuu hedauauwunene hedaununaune David;
Ele está nos mandando/enviando alguém que vai nos salvar de maneira poderosa, alguém que é [descendente do Rei ]Davi, que o serviu [bem].
70 Dau nausunanadede hedenaa Hevadanaeyāhewau neenaedenethe hāejeenaedenauau: (aiōn g165)
Muito tempo atrás Deus fez com que seus profetas dissessem que ele faria isso. (aiōn g165)
71 Henee hadnenanedanenauau hehethe haujauthavene, nau hehethee hejadenaa vahee hāthāasānavādaunene;
[Ele ]vai nos resgatar dos nossos inimigos, e ele vai [nos salvar ]do poder daqueles que nos odeiam.
72 Hethauwuu hauwunaunadede nesayānāedauwunaude havasevāene, nau hadnedauyewuwude Hevadanenesedauwau;
[Ele vai fazer isso porque ]não se esqueceu do que prometeu aos nossos antepassados; ele prometeu que teria misericórdia de nós, os [descendentes ]deles.
73 Deneauwauhude yesee havasevāene Abraham,
Foi isso que ele prometeu firmemente ao nosso antepassado Abraão. Deus lhe disse que ele nos ia resgatar do poder dos nossos inimigos,
74 Henee hadvenānauau, jenāthajaude hehethee hejadenene haujauthavene hadnenayauhānauau hadnevevethedaunaunauau.
que nos ajudaria a servi-lo sem medo,
75 Nauguu vadanaunee nau chuwuu hathaāhede, vahee hesee hadenaededaunene.
que [faria com que nós ]fôssemos dedicados totalmente a ele, e nos ajudaria a [viver ]corretamente/de maneira justa durante toda a nossa vida.”
76 Nau nananin, dāeyaunaa, haeyāhe Hejavaa haudnethane: hanau nananin hadnedauwaudauwu Vahadāde hadnesaanudene hevaunaa;
Então Zacarias disse isto ao seu filho pequeno: “Meu filho, as pessoas dirão que você é um profeta que Deus [MTY/EUP] mandou, porque você vai começar seu trabalho antes de chegar o Senhor Messias para preparar as pessoas para que estejam prontas para ele.
77 Hadvāde haeyaude hadnenanedanedaunee hededane hadjaegudanauwunaude hewauchudaudenenenau,
Você vai dizer ao povo de Deus como é que ele vai guardá-los de serem punidos/castigados pelos seus pecados ao perdoá-los.
78 Hehethee havathee hauwunaunadede Hāsaunaunene; nanaa Naugusaje hehethee hejavaa hadnenauujādaunānauau,
Nosso Deus vai fazer isso porque ele é muito bondoso para conosco. Assim como um novo dia começa quando o sol se levanta, Deus vai fazer esta coisa nova para nós quando o Messias nos vem dos céus/de Deus.
79 Hadvenaude hesee hathāetheaugunethe hadauveeyaunee nau hadaudugauyāsaa gaujauaudahede, hadnedauwaudauau hauauthene hesee hadaudādauyaunee.
Aqueles que não conhecem Deus são como pessoas que estão na escuridão. Têm medo de que logo vão morrer. Mas quando o Messias nos diz a mensagem de Deus, vai ser como se alguém fizesse com que essas pessoas vissem uma luz brilhante. Ele vai nos guiar para que vivamos em paz.”
80 Nau dāeyaunaa haeeseau, nau hevadathuwu haedāeaune, nau haenaadaude hadaunechaudanee haunaude hesee hadneenauhauthethāde Israel.
Mais tarde, o filho de Zacarias cresceu e ficou forte espiritualmente. Aí ele viveu na região seca até começar a pregar ao povo de Israel.

+ Luke 1 >