Przysłów 25
1 To również są przysłowia Salomona, które przepisali mężowie Ezechiasza, króla Judy.
These, too, are parables of Solomon, which the men of Hezekiah, king of Judah, transferred.
2 Chwałą Boga jest sprawę taić, ale chwałą królów – dociekać sprawy.
It is to the glory of God to conceal a word, and it is to the glory of kings to investigate speech.
3 Wysokość niebios i głębia ziemi, i serca królów są niezbadane.
Heaven above, and earth below, and the heart of kings are each unsearchable.
4 Usuń żużel ze srebra, a wyjdzie naczynie dla złotnika.
Take away the tarnish from silver, and a most pure vessel will go forth.
5 Usuń niegodziwego sprzed króla, a jego tron umocni się w sprawiedliwości.
Take away impiety from the face of the king, and his throne shall be made firm by justice.
6 Nie wywyższaj się przed królem i nie stawaj na miejscu wielkich;
Do not appear glorious before the king, and do not stand in the place of the great.
7 Bo lepiej, żeby ci powiedziano: Podejdź tu, niż żeby cię poniżono przed księciem, którego twoje oczy widziały.
For it is better that it should be said to you, “Ascend to here,” than that you should be humbled before the prince.
8 Nie spiesz się do kłótni, bo na końcu [nie będziesz wiedział], co zrobić, gdy cię zawstydzi twój bliźni.
The things that your eyes have seen, do not offer hastily in a quarrel, lest afterward you may not be able to make amends, when you have dishonored your friend.
9 Załatw sprawę ze swoim bliźnim i nie zdradzaj tajemnicy drugiemu;
Argue your case with your friend, and do not reveal the secret to an outsider,
10 By ten, który słucha, nie zawstydził cię, a twoja niesława nie przylgnęła do ciebie.
lest perhaps he may insult you, when he has heard it, and he might not cease to reproach you. Grace and friendship free a man; preserve these for yourself, lest you fall under reproach.
11 Odpowiednio wypowiedziane słowo [jest jak] złote jabłko w srebrnych rzeźbach.
Whoever speaks a word at an opportune time is like apples of gold on beds of silver.
12 Jak złoty kolczyk i klejnot ze szczerego złota tak jest dla uszu posłusznego ten, który mądrze strofuje.
Whoever reproves the wise and obedient ear is like an earring of gold with a shining pearl.
13 Czym chłód śniegu w czasie żniwa, [tym] wierny posłaniec dla tych, którzy go posyłają, bo pokrzepia dusze swych panów.
Just like the cold of snow in a time of harvest, so also is a faithful messenger to him who sent him: he causes his soul to rest.
14 Człowiek, który się chlubi zmyślonym darem, jest jak chmury i wiatr bez deszczu.
A man who boasts and does not fulfill his promises is like clouds and wind, when rain does not follow.
15 Cierpliwością można przekonać władcę, a łagodny język łamie kości.
By patience, a leader shall be appeased, and a soft tongue shall break hardness.
16 Czy znalazłeś miód? Zjedz tyle, ile trzeba, byś objadłszy się, nie zwrócił go.
You have discovered honey; eat what is sufficient for you, lest perhaps, being filled up, you may vomit it.
17 Oddal nogę od domu bliźniego, by nie miał cię dość i cię nie znienawidził.
Withdraw your feet from the house of your neighbor, lest, when he has had his fill, he may hate you.
18 Kto mówi fałszywe świadectwo przeciw swemu bliźniemu, [jest] młotem i mieczem, i ostrą strzałą.
A man who speaks false testimony against his neighbor is like a dart and a sword and a sharp arrow.
19 Ufność w człowieka niewiernego w dniu ucisku jest [jak] złamany ząb i zwichnięta noga.
Whoever sets his hopes on the unfaithful in a day of anguish is like a rotten tooth and weary foot,
20 [Jak] ten, kto zabiera odzienie w czasie zimy i jak ocet na saletrze taki [jest ten], kto śpiewa pieśni smutnemu sercu.
and like one who loosens his garment in cold weather. Whoever sings verses to a wicked heart is like vinegar on baking soda. Just like a moth to a garment, and a worm to wood, so too does the sadness of a man do harm to the heart.
21 Jeśli twój nieprzyjaciel jest głodny, nakarm go chlebem, a jeśli jest spragniony, napój go wodą;
If your enemy is hungry, feed him. If he is thirsty, give him water to drink.
22 Bo zgarniesz rozżarzone węgle na jego głowę, a PAN cię nagrodzi.
For you will gather hot coals upon his head, and the Lord will repay you.
23 [Jak] północny wiatr przepędza deszcz, tak gniewna twarz [przepędza] plotkarski język.
The north wind brings forth the rain, and a sorrowful face brings forth a detracting tongue.
24 Lepiej mieszkać w kącie pod dachem niż z kłótliwą żoną w przestronnym domu.
It is better to sit in a corner of the attic, than with an argumentative woman and in a shared house.
25 [Jak] zimna woda dla pragnącej duszy, [tak] dobra wieść z dalekiej ziemi.
Like cold water to a thirsty soul, so too are good reports from a far away land.
26 [Jak] zmącone źródło i zepsuty zdrój, [tak] sprawiedliwy, który upada przed niegodziwym.
The just falling down before the impious is like a fountain stirred up by feet and like a corrupted spring.
27 Niedobrze jest jeść za dużo miodu, a szukanie własnej chwały nie jest chwałą.
Just as whoever eats too much honey, it is not good for him, so also whoever is an investigator of what is majestic will be overwhelmed by glory.
28 Człowiek, który nie panuje nad swoim duchem, jest [jak] miasto zburzone [i] bez muru.
Just like a city lying in the open and without surrounding walls, so also is a man who is unable to restrain his own spirit in speaking.
