Powtórzonego 4
1 Teraz więc, o Izraelu, słuchaj nakazów i praw, których uczę was wypełniać, abyście żyli i weszli, i posiedli ziemię, którą daje wam PAN, Bóg waszych ojców.
Now, Israel, listen to the statutes and to the ordinances, which I teach you, to do them; that you may live, and go in and possess the land which YHWH, the God of your fathers, gives you.
2 Nie dodawajcie do słowa, które ja wam nakazuję, ani z niego nie ujmujcie, abyście przestrzegali przykazań PANA, waszego Boga, które ja wam nakazuję.
You shall not add to the word which I command you, neither shall you diminish from it, that you may keep the commandments of YHWH your God which I command you.
3 Wasze oczy widziały, co PAN uczynił z powodu Baal-Peora, jak każdego człowieka, który poszedł za Baal-Peorem, PAN, twój Bóg, wytracił spośród was.
Your eyes have seen what YHWH did because of Baal Peor; for all the men who followed Baal Peor, YHWH your God has destroyed them from the midst of you.
4 A wy, którzy przylgnęliście do PANA, swojego Boga, żyjecie wszyscy aż do dziś.
But you who were faithful to YHWH your God are all alive this day.
5 Spójrzcie, nauczyłem was nakazów i praw, jak mi nakazał PAN, mój Bóg, abyście tak czynili w tej ziemi, do której wchodzicie, aby ją wziąć w posiadanie.
Look, I have taught you statutes and ordinances, even as YHWH my God commanded me, that you should do so in the midst of the land where you go in to possess it.
6 Przestrzegajcie [ich] więc i wypełniajcie je; to bowiem [jest] wasza mądrość i wasz rozum w oczach narodów, które usłyszą o wszystkich tych nakazach i powiedzą: Zaprawdę, ten wielki naród jest mądrym i rozumnym ludem.
Keep therefore and do them; for this is your wisdom and your understanding in the sight of the peoples, who shall hear all these statutes, and say, "Surely this great nation is a wise and understanding people."
7 Który bowiem naród jest tak wielki, by mieć bogów tak bliskich jak PAN, nasz Bóg, we wszystkim, ilekroć go wzywamy?
For what great nation is there, that has a god so near to them, as YHWH our God is whenever we call on him?
8 Albo który naród [jest tak] wielki, by mieć nakazy i prawa [tak] sprawiedliwe jak całe to prawo, które dziś wam przedkładam?
What great nation is there, that has statutes and ordinances so righteous as all this law, which I set before you this day?
9 Tylko miej się na baczności i strzeż swej duszy pilnie, abyś nie zapomniał o tych rzeczach, które twoje oczy widziały, i aby nie odstępowały [one] od twego serca po wszystkie dni twego życia. Ale ucz ich swoich synów i synów swoich synów.
Only take heed to yourself, and keep your soul diligently, lest you forget the things which your eyes saw, and lest they depart from your heart all the days of your life; but make them known to your children and your children's children;
10 [Nie zapominaj] o dniu, w którym stałeś przed PANEM, swoim Bogiem, na Horebie, gdy PAN powiedział do mnie: Zgromadź mi lud, abym im przekazał swoje słowa, aby nauczyli się mnie bać przez wszystkie dni swego życia na ziemi i żeby uczyli [tego] swoich synów.
the day that you stood before YHWH your God in Horeb, when YHWH said to me, "Assemble me the people, and I will make them hear my words, that they may learn to fear me all the days that they live on the earth, and that they may teach their children."
11 Wtedy zbliżyliście się i stanęliście pod górą, a góra płonęła ogniem aż po samo niebo, [okryta] ciemnością, obłokiem i mrokiem.
You came near and stood under the mountain; and the mountain burned with fire to the heart of the sky, with darkness, cloud, and thick darkness.
12 I PAN przemówił do was spośród ognia. Usłyszeliście dźwięk słów, lecz nie widzieliście żadnej postaci, tylko głos [usłyszeliście].
YHWH spoke to you out of the midst of the fire: you heard the voice of words, but you saw no form; you only heard a voice.
13 Wówczas oznajmił wam swoje przymierze, które nakazał wam wypełniać, dziesięć przykazań, które napisał na dwóch kamiennych tablicach.
He declared to you his covenant, which he commanded you to perform, even the ten commandments; and he wrote them on two tablets of stone.
14 W tym czasie PAN rozkazał mi nauczać was nakazów i praw, abyście je wypełniali w ziemi, do której idziecie, aby ją wziąć w posiadanie.
YHWH commanded me at that time to teach you statutes and ordinances, that you might do them in the land where you go over to possess it.
15 Strzeżcie więc pilnie swoich dusz, gdyż nie widzieliście żadnej postaci w dniu, w którym PAN przemówił do was na Horebie spośród ognia;
Therefore watch yourselves carefully; for you saw no kind of form on the day that YHWH spoke to you in Horeb out of the midst of the fire.
16 Abyście się nie zepsuli i nie czynili sobie rzeźbionego posągu, podobizny wszelkiej postaci w kształcie mężczyzny lub kobiety;
Lest you corrupt yourselves, and make yourself an engraved image in the form of any figure, the likeness of male or female,
17 W kształcie jakiegokolwiek zwierzęcia, które jest na ziemi, w kształcie wszelkiego ptaka skrzydlatego, który lata w powietrzu;
the likeness of any animal that is on the earth, the likeness of any winged bird that flies in the sky,
18 W kształcie czegokolwiek, co pełza po ziemi, w kształcie wszelkiej ryby, która jest w wodach pod ziemią.
the likeness of any crawling creature that crawls on the ground, the likeness of any fish that is in the water below the land;
19 I abyś – gdy podniesiesz swoje oczy ku niebu i ujrzysz słońce, księżyc i gwiazdy, cały zastęp niebios – nie dał się zwieść, by oddać im pokłon i im służyć, ponieważ PAN, twój Bóg, przydzielił je wszystkim ludom pod całym niebem.
and lest you lift up your eyes to the sky, and when you see the sun and the moon and the stars, even all the host of heaven, you are drawn away and worship them, and serve them, which YHWH your God has allotted to all the peoples under the whole sky.
20 Lecz PAN was wziął i wyprowadził z pieca do topienia żelaza, z Egiptu, abyście byli jego ludem, jego dziedzictwem, jak dziś [jesteście].
But God has taken you, and brought you forth out of the iron furnace, out of Egypt, to be to him a people of inheritance, as at this day.
21 I PAN rozgniewał się na mnie z waszego powodu, i przysiągł, że nie przejdę Jordanu i nie wejdę do tej dobrej ziemi, którą PAN, twój Bóg, daje tobie w dziedzictwo.
Furthermore YHWH was angry with me for your sakes, and swore that I should not go over the Jordan, and that I should not go in to that good land, which YHWH your God gives you for an inheritance:
22 Ja bowiem umrę w tej ziemi, nie przejdę Jordanu. Wy zaś przejdziecie i posiądziecie tę dobrą ziemię.
but I must die in this land, I must not go over the Jordan; but you shall go over, and possess that good land.
23 Strzeżcie się, abyście nie zapomnieli o przymierzu PANA, swojego Boga, które z wami zawarł, i nie czynili sobie żadnego rzeźbionego posągu lub podobizny czegokolwiek, czego ci zakazał PAN, twój Bóg.
Be careful, lest you forget the covenant of YHWH your God, which he made with you, and make you an engraved image in the form of anything which YHWH your God has forbidden you.
24 Bo PAN, twój Bóg, jest ogniem trawiącym, Bogiem zazdrosnym.
For YHWH your God is a devouring fire, a jealous God.
25 Gdy urodzisz synów i wnuki i zestarzejecie się w tej ziemi, jeśli popsujecie się i uczynicie [sobie] rzeźbiony posąg lub podobiznę czegokolwiek, i dopuścicie się zła w oczach PANA, swojego Boga, pobudzając go do gniewu;
When you shall father children, and children's children, and you shall have been long in the land, and shall corrupt yourselves, and make an engraved image in the form of anything, and shall do that which is evil in the sight of YHWH your God, to provoke him to anger;
26 To biorę dziś na świadków przeciwko wam niebo i ziemię, że prędko wyginiecie doszczętnie z ziemi, do której przejdziecie przez Jordan, aby ją posiąść; nie przedłużycie w niej swych dni, bo zostaniecie całkowicie wytępieni.
I call heaven and earth to witness against you this day, that you shall soon utterly perish from off the land whereunto you go over the Jordan to possess it; you shall not prolong your days on it, but shall utterly be destroyed.
27 PAN rozproszy was między narodami i mało z was zostanie pośród narodów, do których PAN was zaprowadzi.
YHWH will scatter you among the peoples, and you shall be left few in number among the nations, where YHWH will drive you.
28 Tam będziecie służyli bogom, dziełom ludzkich rąk, drewnu i kamieniowi, które nie widzą ani nie słyszą, nie jedzą ani nie wąchają.
There you shall serve other gods, the work of men's hands, wood and stone, which neither see, nor hear, nor eat, nor smell.
29 Jeśli jednak stamtąd będziesz szukać PANA, swego Boga, wtedy znajdziesz [go], jeśli będziesz go szukał całym swym sercem i całą swą duszą.
But from there you shall seek YHWH your God, and you shall find him, when you search after him with all your heart and with all your soul.
30 Gdy znajdziesz się w ucisku i spotka cię to wszystko w ostatnich dniach, jeśli wtedy zawrócisz do PANA, swego Boga, i będziesz słuchał jego głosu;
When you are in oppression, and all these things have come on you, in the latter days you shall return to YHWH your God, and listen to his voice:
31 Ponieważ PAN, twój Bóg, jest miłosiernym Bogiem, nie opuści cię ani cię nie zniszczy, ani nie zapomni o przymierzu z twoimi ojcami, które im poprzysiągł.
for YHWH your God is a merciful God; he will not fail you, neither destroy you, nor forget the covenant of your fathers which he swore to them.
32 Zapytaj się bowiem dawnych czasów, które były przed tobą od dnia, kiedy Bóg stworzył człowieka na ziemi, i od jednego krańca nieba aż do drugiego, czy stała się kiedykolwiek rzecz podobna do tej tak wielkiej albo czy słyszano kiedykolwiek o czymś takim?
For ask now of the days that are past, which were before you, since the day that God created humankind on the earth, and from the one end of the sky to the other, whether there has been anything as this great thing is, or has been heard like it?
33 Czy słyszał [kiedykolwiek jakiś] naród głos Boga mówiącego spośród ognia, tak jak ty słyszałeś, i pozostał żywy?
Did a people ever hear the voice of the living God speaking out of the midst of the fire, as you have heard, and live?
34 Albo czy Bóg spróbował przyjść i wziąć sobie naród spośród [innego] narodu przez doświadczenia, przez znaki, przez cuda i przez wojny, potężną ręką i wyciągniętym ramieniem, wśród wielkich i strasznych [dzieł] jak to wszystko, co na twoich oczach PAN, wasz Bóg, uczynił dla was w Egipcie?
Or has God tried to go and take a nation for himself from the midst of another nation, by trials, by signs, and by wonders, and by war, and by a mighty hand, and by an outstretched arm, and by great terrors, according to all that YHWH your God did for you in Egypt before your eyes?
35 Tobie to ukazano, abyś wiedział, że PAN jest Bogiem i nie ma innego oprócz niego.
It was shown to you so that you might know that YHWH is God. There is no one else besides him.
36 Dał ci słyszeć swój głos z nieba, aby cię pouczyć, a na ziemi ukazał ci swój wielki ogień i usłyszałeś jego słowa spośród ognia.
Out of heaven he made you to hear his voice, that he might instruct you: and on earth he made you to see his great fire; and you heard his words out of the midst of the fire.
37 A ponieważ umiłował twoich ojców, wybrał ich potomstwo po nich i wyprowadził cię z Egiptu przed sobą swoją wielką mocą;
Because he loved your fathers, therefore he chose their descendants after them, and brought you out with his presence, with his great power, out of Egypt;
38 Aby wypędzić przed tobą narody większe i potężniejsze od ciebie, by cię wprowadzić i dać ci ich ziemię w dziedzictwo, jak to [jest] dzisiaj.
to drive out nations from before you greater and mightier than you, to bring you in, to give you their land for an inheritance, as at this day.
39 Poznaj więc dziś i weź to sobie do swego serca, że PAN jest Bogiem wysoko na niebie i nisko na ziemi. Nie ma innego.
Know therefore this day, and lay it to your heart, that YHWH he is God in heaven above and on the earth beneath; there is no other.
40 Przestrzegaj więc jego nakazów i przykazań, które dziś tobie nakładam, aby się dobrze powodziło tobie i twoim synom po tobie; abyś też przedłużył swe dni na ziemi, którą PAN, twój Bóg, daje tobie przez wszystkie dni.
You shall keep his statutes, and his commandments, which I command you this day, that it may go well with you, and with your children after you, and that you may prolong your days in the land, which YHWH your God gives you, forever.
41 Wtedy Mojżesz wydzielił trzy miasta po tej stronie Jordanu na wschodzie;
Then Moses set apart three cities beyond the Jordan toward the sunrise;
42 Aby mógł tam uciec zabójca, który zabił swego bliźniego nieumyślnie i wcześniej nie nienawidził go, aby uciekł [on] do jednego z tych miast i pozostał żywy:
that the manslayer might flee there, who kills his neighbor unawares, and did not hate him in time past; and that fleeing to one of these cities he might live:
43 Beser na pustyni, w ziemi równinnej Rubenitów, Ramot w Gileadzie Gadytów i Golan w Baszanie Manassytów.
Bezer in the wilderness, on the plateau, for the Reubenites; and Ramoth in Gilead, for the Gadites; and Golan in Bashan, for the Manassites.
44 Oto prawo, które Mojżesz przedłożył synom Izraela.
This is the law which Moses set before the children of Israel:
45 To są świadectwa, nakazy i prawa, które Mojżesz ogłosił synom Izraela, kiedy wyszli z Egiptu;
these are the testimonies, and the statutes, and the ordinances, which Moses spoke to the children of Israel, when they came forth out of Egypt,
46 Po tej stronie Jordanu, w dolinie naprzeciw Bet-Peor, w ziemi Sichona, króla Amorytów, mieszkającego w Cheszbonie, którego Mojżesz i synowie Izraela pobili po wyjściu z Egiptu;
beyond the Jordan, in the valley over against Beth Peor, in the land of Sihon king of the Amorites, who lived at Heshbon, whom Moses and the children of Israel struck, when they came forth out of Egypt.
47 I posiedli jego ziemię i ziemię Oga, króla Baszanu – dwóch królów Amorytów, którzy [byli] po tej stronie Jordanu na wschodzie;
They took his land in possession, and the land of Og king of Bashan, the two kings of the Amorites, who were beyond the Jordan toward the sunrise;
48 Od Aroeru, leżącego nad brzegiem rzeki Arnon, aż do góry Sirion, czyli Hermon;
from Aroer, which is on the edge of the Valley of the Arnon, even to Mount Sion (that is, Hermon),
49 I całą równinę po tej stronie Jordanu na wschodzie aż do Morza Pustego, pod zdrojami Pizga.
and all the Arabah beyond the Jordan eastward, even to the sea of the Arabah, under the slopes of Pisgah.
