امثال 22

۱ 1 نیک نامی از کثرت دولتمندی افضل است، و فیض از نقره و طلا بهتر.

A good reputation is a much better choice than plenty of money; respect is better than silver and gold.

۲ 2 دولتمند و فقیر با هم ملاقات می‌کنند، آفریننده هر دوی ایشان خداوند است.

The rich and the poor have this in common: the Lord created them all.

۳ 3 مرد زیرک، بلا را می‌بیند و خویشتن رامخفی می‌سازد و جاهلان می‌گذرند و در عقوبت گرفتار می‌شوند.

If you're sensible you see danger coming and get out of the way; but stupid people just keep going and pay for it.

۴ 4 جزای تواضع و خداترسی، دولت و جلال وحیات‌است.

The reward you receive for being humble and respecting the Lord is wealth, honor, and life.

۵ 5 خارها و دامها در راه کجروان است، اما هرکه جان خود را نگاه دارد از آنها دور می‌شود.

Thorns and traps lie in the path of crooked people; those who value their lives will stay away from them.

۶ 6 طفل را در راهی که باید برود تربیت نما، وچون پیر هم شود از آن انحراف نخواهد ورزید.

Teach children the right way to live, and when they grow up they'll go on doing so.

۷ 7 توانگر بر فقیر تسلط دارد، و مدیون غلام طلب کار می‌باشد.

The rich rule the poor, and borrowers are slaves to their lenders.

۸ 8 هر‌که ظلم بکارد بلا خواهد دروید، وعصای غضبش زایل خواهد شد.

Those who sow injustice will reap disaster, and the angry beatings they inflict on others will be stopped.

۹ 9 شخصی که نظر او باز باشد مبارک خواهدبود، زیرا که از نان خود به فقرا می‌دهد.

If you're generous, you'll be blessed, for you share your food with those in need.

۱۰ 10 استهزاکننده را دور نما و نزاع رفع خواهدشد، و مجادله و خجالت ساکت خواهد گردید.

Get rid of the scornful, and you'll get rid of conflict too—no more arguments or insults!

۱۱ 11 هر‌که طهارت دل را دوست دارد، و لبهای ظریف دارد پادشاه دوست او می‌باشد.

Anyone who loves sincerity and a gracious way of speaking will have the king as their friend.

۱۲ 12 چشمان خداوند معرفت را نگاه می‌دارد وسخنان خیانتکاران را باطل می‌سازد.

The Lord watches over true knowledge, but counteracts the words of liars.

۱۳ 13 مرد کاهل می‌گوید شیر بیرون است، و درکوچه‌ها کشته می‌شوم.

Lazy people make claims like, “There's a lion outside! I might be killed if I go out there!”

۱۴ 14 دهان زنان بیگانه چاه عمیق است، و هر‌که مغضوب خداوند باشد در آن خواهد افتاد.

The seductive words of an immoral woman are a dangerous trap—if the Lord's angry with you, then you'll fall right in.

۱۵ 15 حماقت در دل طفل بسته شده است، اماچوب تادیب آن را از او دور خواهد کرد.

Children are naturally foolish; physical correction helps them to see sense.

۱۶ 16 هر‌که بر فقیر برای فایده خویش ظلم نماید، و هر‌که به دولتمندان ببخشد البته محتاج خواهد شد.

If you oppress the poor to make yourself rich, or if you're generous to the rich, you'll end up poor yourself.

۱۷ 17 گوش خود را فرا داشته، کلام حکما رابشنو، و دل خود را به تعلیم من مایل گردان،

Pay attention and listen to the words of the wise, and think carefully about my teachings—

۱۸ 18 زیرا پسندیده است که آنها را در دل خودنگاه داری، و بر لبهایت جمیع ثابت ماند،

for it's good to keep them in mind so you can be ready to share them.

۱۹ 19 تا اعتماد تو بر خداوند باشد. امروز تو راتعلیم دادم،

I'm explaining this to you today so you can trust in the Lord—yes, you!

۲۰ 20 آیا امور شریف را برای تو ننوشتم؟ شامل بر مشورت معرفت،

Haven't I written down for you thirty sayings of advice and wisdom?

۲۱ 21 تا قانون کلام راستی را اعلام نمایم، و توکلام راستی را نزد فرستندگان خود پس ببری؟

They are to make it clear to you what's right and true, so you can give a truthful explanation to those who sent you.

۲۲ 22 فقیر را از آن جهت که ذلیل است تاراج منما، و مسکین را در دربار، ستم مرسان،

For you shouldn't steal from the poor just because they're poor; and you shouldn't crush those with limited means in court,

۲۳ 23 زیرا خداوند دعوی ایشان را فیصل خواهدنمود، و جان تاراج کنندگان ایشان را به تاراج خواهد داد.

for the Lord will plead their case, and he will take back whatever was stolen from them.

۲۴ 24 با مرد تندخو معاشرت مکن، و با شخص کج خلق همراه مباش،

Don't make friends with someone who gets upset easily; don't associate with angry people,

۲۵ 25 مبادا راههای او را آموخته شوی و جان خود را در دام گرفتار سازی.

in case you learn to be like them and make a mess of your life.

۲۶ 26 از‌جمله آنانی که دست می‌دهند مباش و نه از آنانی که برای قرضها ضامن می‌شوند.

Don't shake hands and guarantee someone's debt,

۲۷ 27 اگر چیزی نداری که ادا نمایی پس چرابستر تو را از زیرت بردارد.

for if you can't pay, why should your bed be taken away from beneath you?

۲۸ 28 حد قدیمی را که پدرانت قرار داده اندمنتقل مساز.

Don't move ancient boundary markers that your forefathers put in place.

۲۹ 29 آیا مردی را که در شغل خویش ماهر باشدمی بینی؟ او در حضور پادشاهان خواهد ایستاد، پیش پست فطرتان نخواهد ایستاد.

If you see someone skilled in what they do, they'll work for kings and not for ordinary people.