Proverbiorum 24

1 Ne aemuleris viros malos, nec desideres esse cum eis:

Misunn ikkje vonde menneskje, og hav ikkje hug til å vera med deim.

2 quia rapinas meditatur mens eorum, et fraudes labia eorum loquuntur.

For hjarta deira tenkjer på vald, og um ulukka talar lipporne deira.

3 Sapientia aedificabitur domus, et prudentia roborabitur.

Med visdom byggjer ein hus, og med vit grunngfester ein det,

4 In doctrina replebuntur cellaria, universa substantia pretiosa et pulcherrima.

og med kunnskap fær ein romi fulle av alle slag dyre og gilde ting.

5 Vir sapiens, fortis est: et vir doctus, robustus et validus.

Ein vis mann er sterk, og ein kunnig er veldug i kraft.

6 Quia cum dispositione initur bellum: et erit salus ubi multa consilia sunt.

Klok styring skal du bruka når du fører krig, hev du mange rådvise menn gjeng det godt.

7 Excelsa stulto sapientia, in porta non aperiet os suum.

Visdom heng for høgt for fåmingen, i porten let han ikkje upp sin munn.

8 Qui cogitat mala facere, stultus vocabitur.

Den som tenkjer på å gjere vondt, honom kallar me ein fuling.

9 Cogitatio stulti peccatum est: et abominatio hominum detractor.

Synd er dårskaps råd, og spottaren er ei gruv for folk.

10 Si desperaveris lapsus in die angustiae: imminuetur fortitudo tua.

Misser du modet når trengsla kjem, då er di kraft for trong.

11 Erue eos, qui ducuntur ad mortem: et qui trahuntur ad interitum liberare ne cesses.

Berga deim som dei fører til dauden, og dei som vinglar til rettarstaden, haldt deim att!

12 Si dixeris: Vires non suppetunt: qui inspector est cordis, ipse intelligit, et servatorem animae tuae nihil fallit, reddetque homini iuxta opera sua.

Um du segjer: «Me visste det ikkje, ser du, » tru ikkje han som veg hjarto, skynar det, og han som agtar på sjæli di, veit det, og han løner mannen etter hans gjerning?

13 Comede, fili mi, mel, quia bonum est, et favum dulcissimum gutturi tuo:

Et honning, son min, for den er god, og sjølvrunnen honning er søt for din gom.

14 Sic et doctrina sapientiae animae tuae: quam cum inveneris, habebis in novissimis spem, et spes tua non peribit.

Lær sameleis visdom for sjæli di! Finn du honom, so hev du ei framtid, og di von skal ikkje verta til inkjes.

15 Ne insidieris, et quaeras impietatem in domo iusti, neque vastes requiem eius.

Lur ikkje, du gudlause, på rettferdig manns bustad, legg ikkje heimen hans i øyde!

16 Septies enim in die cadit iustus, et resurgit: impii autem corruent in malum.

For sju gonger dett den rettferdige og stend upp att, men dei gudlause stuper når ulukka kjem.

17 Cum ceciderit inimicus tuus, ne gaudeas, et in ruina eius ne exultet cor tuum:

Når din fiend’ fell, so gled deg ikkje, og når han stupar, fegnast ei ditt hjarta!

18 ne forte videat Dominus, et displiceat ei, et auferat ab eo iram suam.

Elles vil Herren sjå det og mislika det og venda frå honom vreiden sin.

19 Ne contendas cum pessimis, nec aemuleris impios:

Harmast ei yver illgjerdsmenner, misunn ikkje dei gudlause!

20 quoniam non habent futurorum spem mali, et lucerna impiorum extinguetur.

For den vonde hev ingi framtid; lampa åt gudlause sloknar.

21 Time Dominum, fili mi, et regem: et cum detractoribus non commiscearis:

Ottast Herren, son min, og kongen! Gakk ikkje i lag med upprørsmenner!

22 quoniam repente consurget perditio eorum: et ruinam utriusque quis novit?

For brått kjem ulukka yver deim, og kven veit når åri deira fær ein usæl ende?

23 Haec quoque sapientibus dico: Cognoscere personam in iudicio non est bonum.

Desse ordi er og av vismenner. Det er ikkje godt når ein gjer mannemun i domen.

24 Qui dicunt impio: Iustus es: maledicent eis populi, et detestabuntur eos tribus.

Den som segjer til den skuldige: «Du er uskuldig.» Honom vil folkeslag banna og folk forbanna;

25 Qui arguunt eum, laudabuntur: et super ipsos veniet benedictio.

men deim som refsar han, gjeng det vel, og velsigning av godt kjem yver deim.

26 Labia deosculabitur, qui recta verba respondet.

Ein kyss på lipporne er det når einkvan gjev det rette svaret.

27 Praepara foris opus tuum, et diligenter exerce agrum tuum: et postea aedifices domum tuam.

Fullfør yrket ditt ute, og gjer det ferdigt for deg på marki! Sidan kann du byggja deg hus

28 Ne sis testis frustra contra proximum tuum: nec lactes quemquam labiis tuis.

ver ikkje vitne mot næsten din utan grunn, for du vil vel’kje svika med lipporne dine?

29 Ne dicas: Quomodo fecit mihi, sic faciam ei: reddam unicuique secundum opus suum.

Seg ikkje: «Som han hev gjort med meg, so vil eg gjera med han. Eg vil løna mannen etter hans gjerning.»

30 Per agrum hominis pigri transivi, et per vineam viri stulti:

Eg gjekk framum ein lat manns mark, og vinhagen til eit vitlaust menneskje,

31 et ecce totum repleverant urticae, et operuerant superficiem eius spinae, et maceria lapidum destructa erat.

og sjå, han var vaksen full av tistlar, grunnen var yvergrodd med netlor, og steingarden kringom var riven ned.

32 Quod cum vidissem, posui in corde meo, et exemplo didici disciplinam.

Og eg skygnde på det og agta på det, eg såg det, og denne lærdomen tok eg:

33 Usquequo piger dormies? usquequo de somno consurgens? Parum, inquam, dormies, modicum dormitabis, pauxillum manus conseres, ut quiescas:

«Endå litt soving, endå litt blunding, endå litt kvild med henderne i kross!

34 et veniet tibi quasi cursor egestas, et mendicitas quasi vir armatus.

So kjem armodi di som ein farande fant, og naudi som skjoldvæpna mann.»