Panultihon 23

1 Kong ikaw magalingkod sa pagkaon uban sa usa ka punoan, Paniira sa masingkamoton siya nga anaa sa imong atubangan;

If thou sit to sup at the table of a prince, consider attentively the things set before thee:

2 Ug ibutang ang usa ka cuchillo sa imong totonlan, Kong ikaw usa ka tawo nga ulipon sa kailibgon.

and apply thine hand, knowing that it behoves thee to prepare such [meats]: but if thou art very insatiable,

3 Ayaw pagtinguhaa ang iyang mga lamiang pagkaon; Sa nakita mo nga sila maoy malimbongon nga makaon.

desire not his provisions; for these belong to a false life.

4 Ayaw paghago sa imong kaugalingon sa pagpakadato; Hunong gikan sa imong kaugalingong kaalam.

If thou art poor, measure not thyself with a rich man; but refrain thyself in thy wisdom.

5 Ibutang mo ba ang imong mga mata ibabaw nianang dili mao? Kay sa pagkatinuod ang mga bahandi magahimo ug mga pako sa ilang kaugalingon, Sama sa usa ka agila nga nagalupad paingon ngadto sa langit.

If thou shouldest fix thine eye upon him, he will disappear; for wings like an eagle's are prepared for him, and he returns to the house of his master.

6 Ayaw pagkan-a ang tinapay niya nga may usa ka dautan nga mata, Ni kaibgan mo ang iyang mga lamiang makaon:

Sup not with an envious man, neither desire thou his meats:

7 Kay maingon nga siya nagahunahuna sa sulod sa iyang kaugalingon, sa ingon niana mao man siya: Kumaon ka ug uminum, siya magaingon kanimo; Apan ang iyang kasingkasing wala iduyog kanimo.

so he eats and drinks as if any one should swallow a hair, and do not bring him in to thyself, nor eat thy morsel with him:

8 Ang usa ka hungit nga imong nakaon imong igasuka, Ug pagulaa ang imong mga q2 matam-is nga pulong.

for he will vomit it up, and spoil thy fair words.

9 Ayaw pagsulti diha sa pagdungog sa usa ka buang; Kay siya magatamay sa kaalam sa imong mga pulong.

Say nothing in the ears of a fool, lest at any time he sneer at thy wise words.

10 Ayaw pagbalhina ang karaang mohon sa yuta; Ug ayaw pagsulod sa kaumahan sa mga ilo:

Remove not the ancient landmarks; and enter not upon the possession of the fatherless:

11 Kay ang ilang Mamamawi kusganon man; Siya magalaban sa ilang katungod batok kanimo.

for the Lord is their redeemer; he is mighty, and will plead their cause with thee.

12 Ibutang ang imong kasingkasing sa pahamatngon, Ug ang imong mga igdulungog sa mga pulong sa kahibalo.

Apply thine heart to instruction, and prepare thine ears for words of discretion.

13 Ayaw pagpunggi ang pagbadlong gikan sa bata; Kay kong imong hampakon siya sa bunal, siya dili mamatay.

Refrain not from chastening a child; for if thou beat him with the rod, he shall not die.

14 Imong pagahampakon gayud siya uban sa bunal, Ug maluwas ang iyang kalag gikan sa Sheol. (Sheol h7585)

For thou shalt beat him with the rod, and shalt deliver his soul from death. (Sheol h7585)

15 Anak ko, kong ang imong kasingkasing magmaalamon, Ang akong kasingkasing magamalipayon, bisan ang akong kasingkasing:

Son, if thy heart be wise, thou shalt also gladden my heart;

16 Oo, ang akong kasingkasing magamalipayon, Kong ang imong mga ngabil magapamulong sa mga butang nga matarung.

and thy lips shall converse with my lips, if they be right.

17 Ayaw itugot sa imong kasingkasing sa pagkasina sa mga makasasala; Apan himoa ang pagkahadlok kang Jehova sa tanang mga adlaw:

Let not thine heart envy sinners: but be thou in the fear of the Lord all the day.

18 Kay sa pagkatinuod adunay usa ka balus; Ug ang imong paglaum dili pagaputlon.

For if thou shouldest keep these things, thou shalt have posterity; and thine hope shall not be removed.

19 Mamati ka, anak ko, ug magmaalamon ka, Ug mandoi ang imong kasingkasing diha sa dalan.

Hear, [my] son, and be wise, and rightly direct the thoughts of thine heart.

20 Ayaw pagtipon taliwala sa mga palainum sa vino, Taliwala sa mga ulitan nga komakaon sa unod:

Be not a wine-bibber, neither continue long at feasts, and purchases of flesh:

21 Kay ang palahubog ug ang ulitan modangat sa kawalad-on; Ug ang pagkahingatulog magapasaput sa usa ka tawo sa mga nuog.

for every drunkard and whoremonger shall be poor; and every sluggard shall clothe himself with tatters and ragged garments.

22 Pamati sa imong amahan nga nanganak kanimo, Ug ayaw pagtamaya ang imong inahan kong siya matigulang na.

Hearken, [my] son, to thy father which begot thee, and despise not [thy mother] because she is grown old.

23 Palita ang kamatuoran, ug ayaw kini pag-ibaligya; Oo, ang kaalam, ug pahamatngon, ug ang salabutan.

24 Ang amahan sa matarung malipayon sa daku uyamut; Ug kadtong manganak sa usa ka manggialamon nga bata nagamalipayon tungod kaniya.

A righteous father brings up [his children] well; and his soul rejoices over a wise son.

25 Lipaya ang imong amahan ug ang imong inahan, Ug pasadyaa siya nga nanganak kanimo.

Let thy father and thy mother rejoice over thee, and let her that bore thee be glad.

26 Anak ko, ihatag kanako ang imong kasingkasing; Ug ipahimuot sa imong mga mata ang akong mga dalan.

[My] son, give me thine heart, and let thine eyes observe my ways.

27 Kay ang usa ka bigaon maoy usa ka halalum nga kanal; Ug ang usa ka babaye nga dumuloong maoy usa ka masigpit nga gahong.

For a strange house is a vessel full of holes; and a strange well is narrow.

28 Oo, siya magabanhig ingon sa usa ka kawatan, Ug magadugang sa mga maluibon sa taliwala sa mga tawo.

For such a one shall perish suddenly; and every transgressor shall be cut off.

29 Kinsa man ang may kasakit? kinsa man ang may kasubo? kinsa man ang may panagkabingkil? Kinsa man ang may pagbagulbol? kinsa man ang may mga samad sa walay gipasikaran? Kinsa man ang may kapula sa mga mata?

Who [has] woe? who trouble? who [has] quarrels? and who vexations and disputes? who [has] bruises without a cause? whose eyes are livid?

30 Mao kadtong magapabilin sa pag-inum-inum ug vino; Kadtong magapanggula aron sa pagpangita sa sinakot nga vino.

Are not those of them that stay long at wine? [are] not [those] of them that haunt [the places] where banquets are? Be not drunk with wine; but converse with just men, and converse [with them] openly.

31 Dili ka magtan-aw sa vino kong kini magapula, Kong kini magapangidlap sulod sa copa, Sa diha nga kini magaagay nga mahapsay:

For if thou shouldest set thine eyes on bowls and cups, thou shalt afterwards go more naked than a pestle.

32 Kay sa katapusan kini magapamaak sama sa bitin, Ug moikos sama sa udto-udto.

But at last [such a one] stretches himself out as one smitten by a serpent, and venom is diffused through him as by a horned serpent.

33 Ang imong mga mata makasudong sa mga butang nga katingalahan, Ug ang imong kasingkasing magapamulong sa baliko nga mga butang.

Whenever thine eyes shall behold a strange woman, then thy mouth shall speak perverse things.

34 Oo, ikaw maingon niadtong nagahigda sa kinataliwad-an sa dagat, Kun maingon niadtong nagahigda sa kinatumyan sa palo sa sakayan.

And thou shalt lie as in the midst of the sea, and as a pilot in a great storm.

35 Sila nagbunal kanako, moingon ka, ug ako wala maunsa; Sila naglatos kanako, ug kini wala ko batia: Anus-a ba ako magamata? Pangitaon ko pa kini pag-usab.

And thou shalt say, They smote me, and I was not pained; and they mocked me, and I knew it not: when will it be morning, that I may go and seek those with whom I may go in company?