Panultihon 29

1 Ang tawo nga midawat ug daghang mga pagbadlong apan nagpatikig sa iyang liog moabot ang higayon nga mapukan ug dili na gayod maayo.

Some people remain stubborn [IDM] [even] though they are often reproved/warned [about doing what is wrong], [but some day] they will be crushed/ruined, and nothing will be able to heal them.

2 Kung kadtong nagabuhat ug matarong modaghan, maglipay ang katawhan, apan kung ang daotan nga tawo ang magmamando, manghupaw ang katawhan.

When righteous [people] are rulers, people are happy, but when wicked [people] rule, people (groan/are miserable).

3 Si bisan kinsa nga nahigugma sa kaalam makalipay sa iyang amahan, apan siya nga nagkig-uban sa mga nagbaligya ug dungog nagaguba sa iyang bahandi.

Those who are eager to become wise cause their parents to be glad; those who spend their time with prostitutes will end up giving all their money to them.

4 Ang hari magtukod sa yuta pinaagi sa katarong, apan siya nga gusto makasapi maoy moguba niini.

When a king rules justly/fairly, he causes his nation to be strong, but a king who is concerned [only] with getting more money from the people ruins his nation.

5 Ang tawo nga nag-ulog-ulog sa iyang silingan sama lamang nga nagbukhad ug pukot alang sa iyang mga tiil.

Those who (flatter others/say nice things to others [merely] to cause them to feel good) are really setting a trap for them (OR, for themselves) [SYN].

6 Malit-ag ang tawong daotan pinaagi sa iyang kaugalingon nga sala, apan siya nga nagbuhat ug matarong mag-awit ug magmalipayon.

Evil people will be trapped by the sins that they commit, but righteous/honest people will sing and be joyful/happy.

7 Siya nga nagbuhat ug matarong nag-amping sa katungod sa mga kabos; ang tawong daotan dili makasabot niana nga kahibalo.

Righteous/Good people know that poor [people] should be treated fairly/justly, [but] wicked people (are not concerned about/do not pay attention to) those matters at all.

8 Ang mga matamayon nagbutang ug kalayo sa siyudad, apan kadtong maalamon molikay sa kapungot.

Those who make fun of [everything that is good say things that] cause [everyone in] the city to (be agitated/in turmoil); those who are wise enable [people] to remain calm.

9 Kung adunay panaglalis sa tawong maalamon ug sa buangbuang, masuko lamang siya ug mokatawa, ug wala gayoy pagpahulay.

If a wise person sues a foolish person, the foolish person merely laughs [at him] and yells [at him] and will not be quiet (OR, [the dispute will] not be resolved).

10 Ang mga mamumuno magdumot kaniya nga walay sala ug pangitaon ang kinabuhi sa mga matarong.

Those who murder others hate people who (are honest/always do what is right), but righteous [people] try to protect them.

11 Ipakita gayod sa buangbuang ang tanan niyang kasuko, apan ang tawong maalamon makapugong niini ug mapailubon sa iyang kaugalingon.

People who are wise are patient and restrain/control themselves when they are angry, but foolish people (quickly show others that they are very angry/do not restrain themselves at all).

12 Kung ang magmamando magtagad sa mga bakak, ang tanan niyang mga kadagkoan mahimong daotan.

If a ruler (pays attention to/believes) [people who tell] lies, all his officials will [also] become wicked.

13 Ang tawong kabos ug ang madaogdaogon managsama lamang, kay si Yahweh ang naghatag ug kahayag sa ilang mga mata.

There is one thing that is true about both poor people and those who oppress them: Yahweh enables all of them to see.

14 Kung maghukom ang hari sa mga kabos pinaagi sa kamatuoran, matukod ang iyang trono hangtod sa kahangtoran.

If kings judge poor [people] fairly, they will continue to rule for a long time.

15 Ang bunal ug ang pagpadlong mohatag ug kaalam; apan ang bata nga gilikay gikan sa pagpanton magpakaulaw sa iyang inahan.

If children are punished/spanked and reproved/warned, they become wise; but if they are allowed to do whatever they want to do, they [do things that] cause their mothers to be ashamed of them.

16 Kung ang mga tawong daotan anaa sa gahom, modagsang ang pagpakasala, apan kadtong nagbuhat ug matarong makakita sa pagkapukan sa mga tawong daotan.

When wicked [people] rule, there are more crimes committed {people commit more crimes}, but [some day] those wicked people will (be defeated/no longer rule), and righteous [people] will see that happen.

17 Pantuna ang imong anak nga lalaki ug papahulayon ka niya; ug magdala siya ug kalipay sa imong kinabuhi.

If you discipline your children, they will no longer [do things that] will cause you to be worried; instead, they [will do things that] will delight you [SYN].

18 Diin wala nay makita nga mga pagpanagna ang mga tawo managdagan, apan bulahan siya nga nagtuman sa balaod.

When the people [of a nation] do not receive messages that come directly from God, they do not control their behavior. [God] is pleased with those who obey his laws.

19 Dili nimo mabadlong ang mga ulipon pinaagi sa mga pulong, bisan tuod makasabot siya, magpakahilom lamang gihapon.

It is not possible to correct/discipline servants only by talking to them; they understand what you are saying, but they do not pay attention to it.

20 Nakakita na ba ka ug tawo nga madali-dalion sa iyang gipamulong? Mas aduna pay paglaom ang usa ka buangbuang kaysa kaniya.

[God] can help/bless foolish people more easily [RHQ] than he can help/bless people who speak without thinking first.

21 Siya nga mapatuyangon sa iyang ulipon gikan sa iyang pagkabatan-on, adunay kasamok sa kaulahian niini.

If someone gives his servants everything that they want, starting from when they are young, some day those servants will take from him everything that he owns.

22 Ang masuk-anon nga tawo makapukaw sa panagbingkil ug ang hanas sa kaligutgot makahimo ug daghang mga sala.

Those who [quickly] become angry cause [many] arguments, and they [also] commit many sins.

23 Ang garbo sa tawo makapaubos kaniya; apan siya nga adunay mapainubsanon nga espiritu mapasidunggan.

Proud people will be disgraced; those who are humble will be respected.

24 Siya nga makig-uban sa mga kawatan masilag sa iyang kaugalingon nga kinabuhi; madungog niya ang pagtunglo ug walay ikasulti.

Those who help thieves [to steal] only hurt themselves; [when they are in court], they solemnly ask [God] to curse them [if they do not tell the truth], but they do not tell the truth [about the crime that was committed], [and as a result, God will curse them].

25 Ang kahadlok sa tawo naghimo ug lit-ag, apan siya nga mosalig kang Yahweh mapanalipdan.

It is [like] a dangerous trap [MET] [for people] to be (afraid of/worried about) what others will think about them, but those who trust in Yahweh are safe/protected.

26 Daghan ang nagapangita sa dagway sa magmamando, apan gikan kang Yahweh moabot ang katarong alang kaniya.

Many [people] request rulers to do things to help them, but Yahweh is [the only one] who surely does for people what is fair/just.

27 Ang walay katarong nga tawo gidumtan niadtong nagbuhat ug matarong, apan siya nga matarong ang dalan gidumtan sa mga tawong daotan.

Righteous [people] hate/detest those who do what is evil, and wicked [people] hate [those whose behavior is always] good.