ԳՈՐԾՔ ԱՌԱՔԵԼՈՑ 17
1 Ամփիպոլիսէն եւ Ապողոնիայէն անցնելով՝ Թեսաղոնիկէ եկան, ուր Հրեաներուն ժողովարանը կար:
Paul and Silas traveled through Amphipolis and Apollonia [towns] and arrived at Thessalonica [city]. There was a Jewish meeting place there.
2 Պօղոս ալ՝ իր սովորութեան համաձայն՝ մտաւ անոնց մէջ, ու երեք Շաբաթ օրեր խօսեցաւ անոնց հետ Գիրքերուն մասին,
(On the Sabbath/On the Jewish rest day) Paul went into the meeting house, as he usually did. For three weeks [he went there] on each Jewish day of rest. Referring to the Scriptures [about the Messiah], he spoke to the people who were there.
3 բացատրելով եւ փաստարկելով անոնց թէ Քրիստոս պէ՛տք է չարչարուէր ու մեռելներէն յարութիւն առնէր. եւ ըսաւ. “Այս Յիսուսը՝ որ ես կը հռչակեմ ձեզի, Քրիստո՛սն է”:
He explained and showed that [the prophets wrote that] the Messiah needed to die and (to become alive again/to be raised from the dead [afterwards]). He told them: “This man Jesus, whom I am telling you about, is our Messiah. [He died and became alive again, just like the prophets predicted].”
4 Անոնցմէ ոմանք անսացին ու միացան Պօղոսի եւ Շիղայի, նաեւ՝ բարեպաշտ Յոյներէն մեծ բազմութիւն մը. առաջնակարգ կիներէն հաւատացողներն ալ սակաւաթիւ չէին:
Some of the Jews [there] were persuaded by {believed} [what Paul had said] and began to associate with Paul and Silas. There were also many non-Jewish people there who worshipped God and many important women [who also believed the message about Jesus], and they began to associate with Paul and Silas.
5 Բայց չանսացող Հրեաները նախանձեցան, եւ քանի մը դատարկապորտ, գռեհիկ մարդիկ առնելով՝ բազմութիւն ժողվեցին, ամբողջ քաղաքին մէջ աղմուկ հանեցին, ու Յասոնի տան վրայ յարձակելով կը փնտռէին զանոնք՝ որ ամբոխին տանին:
But [some leaders of] the Jews there in Thessalonica became jealous [because many people believed what Paul taught]. So they went to the public square and persuaded some lazy men [who were loitering there] to follow them. [In this way, the leaders of] the Jews gathered a crowd and incited them to become noisy and start a riot [against Paul and Silas]. Those [Jews and others] ran to the house of [a man named] Jason. [He was the man who had invited Paul and Silas to stay at his house]. They wanted to bring Paul and Silas outside to where the crowd [of people was waiting].
6 Երբ չգտան զանոնք, Յասոնը եւ քանի մը եղբայրներ քաշկռտելով տարին քաղաքապետներուն առջեւ՝ գոռալով. «Անոնք որ երկրագունդը տակնուվրայ ըրին՝ հոս ալ հասած են,
They discovered that Paul and Silas were not there, but they found Jason [and grabbed him]. They dragged him and some of the [other] believers to where the city officials/authorities and [many other people were gathered]. The men [who had brought Jason] shouted, “Those [two] men have caused trouble [IDM] everywhere [HYP] [they have gone]. Now they have come to our city,
7 ու Յասոն ընդունած է զանոնք: Ասոնք բոլորը կը գործեն կայսրին հրամաններուն դէմ, ըսելով թէ ուրիշ թագաւոր մը կայ՝ Յիսուս անունով»:
and [this fellow] Jason invited them to stay at his house. All the people [of this sect] oppose what our Emperor has decreed. They say that another person, whose name is Jesus, is [the real] king!”
8 Բազմութիւնն ու քաղաքապետները վրդովեցան՝ լսելով այս բաները:
When the crowd of people [that had gathered] and the city authorities heard that, they became very angry and excited.
9 Բայց երբ երաշխիք առին Յասոնէն եւ միւսներէն՝ արձակեցին զանոնք:
[They wanted to put the believers in jail. But instead], the officials made Jason and the other [believers] pay a fine and told them that they [would give the money back to them if Paul and Silas did not cause any more trouble]. Then the authorities let Jason and those other believers go.
10 Եղբայրներն ալ իսկոյն՝ գիշերուան մէջ՝ Բերիա ղրկեցին Պօղոսն ու Շիղան, որոնք հոն հասնելով՝ գացին Հրեաներուն ժողովարանը:
[So] that same night, the believers sent Paul and Silas [out of Thessalonica] to Berea [town]. When Paul and Silas arrived there, they went to the Jewish meeting place, [on a day when people had gathered there].
11 Ասոնք աւելի ազնիւ էին՝ քան Թեսաղոնիկէի մէջ եղողները. Աստուծոյ խօսքը ընդունեցին լման յօժարութեամբ, եւ ամէն օր կը զննէին Գիրքերը, տեսնելու թէ այդպէ՛ս են այդ բաները:
The [Jews] in Thessalonica had not been very willing to listen to God’s message, but the [Jews] who lived in Berea were very willing to listen, so they listened very eagerly to the message [about Jesus]. Every day they read the Scriptures [for themselves] to find out if what Paul said [about the Messiah] was true.
12 Ուստի անոնցմէ շատերը հաւատացին, ու մեծայարգ յոյն կիներէն եւ այր մարդոցմէն հաւատացողներն ալ սակաւաթիւ չէին:
As a result, many of the Jewish people believed [in Jesus], and also some of the important non-Jewish women and many non-Jewish men [believed in him].
13 Բայց երբ թեսաղոնիկեցի Հրեաները գիտցան թէ Բերիայի մէջ ալ Պօղոս հռչակեց Աստուծոյ խօսքը, հո՛ն ալ եկան ու գրգռեցին բազմութիւնը:
But then the Jews in Thessalonica heard [people tell them] that Paul [was] in Berea and that he was preaching the message from God [about Jesus]. So they went to Berea and [told people there that what Paul was teaching was not true. Thus], they caused many of those people to get angry [at Paul].
14 Այն ատեն եղբայրները իսկոյն Պօղոսը ճամբեցին՝ որ երթայ մինչեւ ծովեզերքը, բայց Շիղա եւ Տիմոթէոս մնացին հոն:
So [several of] the believers [in Berea] took Paul to the coast [to go to another province]. But Silas and Timothy stayed in Berea.
15 Անոնք որ կը տանէին Պօղոսը՝ հասցուցին զայն մինչեւ Աթէնք, ապա մեկնեցան՝ պատուէր ստանալով Շիղայի ու Տիմոթէոսի համար, որ շուտով գան իրեն:
When Paul and the other men from Berea [arrived at the coast, they got on a ship and] went to Athens [city]. Then Paul said [to the men who had come with him], “Tell Silas and Timothy to come to me [here in Athens] as soon as they can.” Then those men left [Athens and returned to Berea].
16 Մինչ Աթէնքի մէջ Պօղոս կը սպասէր անոնց, իր հոգին գրգռուած էր իր մէջ, տեսնելով քաղաքը՝ լեցուած կուռքերով:
In Athens, Paul waited for Silas and Timothy [to arrive. In the meantime, he walked around in the city. He] became very distressed/disturbed because he saw that throughout [HYP] the city there were many idols.
17 Ուստի ժողովարանին մէջ կը խօսէր Հրեաներուն ու բարեպաշտ մարդոց, նաեւ ամէն օր հրապարակներուն մէջ՝ անոնց որ հանդիպէր:
So he went to the Jewish meeting place and talked [about Jesus] with the Jews, and also with the Greeks who had accepted what the Jews believe. He also went to the public square/center every day and talked to the people [whom he met] there.
18 Քանի մը Եպիկուրեան եւ Ստոյիկեան փիլիսոփաներ ալ կը խորհրդակցէին իրեն հետ: Ոմանք կ՚ըսէին. «Ի՞նչ ըսել կ՚ուզէ այս սերմնաքաղը»: Ուրիշներ ալ կ՛ըսէին. «Կը թուի թէ օտար աստուածներու քարոզիչ է». որովհետեւ կ՚աւետէր անոնց Յիսուսը եւ յարութիւնը:
Paul met some teachers who liked to talk about what people should believe. [People called] some of them Epicureans and [they called] others Stoics. They told Paul [what they believed], and they asked him [what he believed. Then] some of them said [to one another], “This ignorant person is just talking nonsense [RHQ]!” Others said, “[We(exc) think] that he is teaching people about (foreign gods/[new] gods that we [(exc)] have not heard about).” They said that because Paul was telling them that Jesus [had died and] had become alive again [afterwards. They had not heard that message before].
19 Ուստի առնելով զայն՝ տարին Արիսպագոս ու կ՚ըսէին. «Կրնա՞նք գիտնալ թէ ի՛նչ է այդ նոր ուսուցումը՝ որ դուն կը քարոզես,
So they took Paul to the place where the city council met. [When they arrived] there, they said to Paul, “[Please] tell us, what is this new message that you [(sg)] are teaching people?
20 որովհետեւ քանի մը տարօրինակ բաներ լսել կու տաս մեզի՝՝: Ուրեմն կ՚ուզենք գիտնալ թէ ի՛նչ կրնան ըլլալ ատոնք»:
You are teaching some things that startle us [(exc)], so we want to know what they mean.”
21 (Որովհետեւ բոլոր Աթենացիներուն եւ հոն գաղթած օտարականներուն ժամանցը ուրիշ ոչինչ է, քան նոր բան ըսել կամ լսել: )
[They said that, because] the people of Athens and also the people from other regions who lived there continually talked about what was new [to them], or they listened to [others tell] what was new.
22 Հետեւաբար Պօղոս կայնեցաւ Արիսպագոսի մէջ եւ ըսաւ. «Աթենացի՛ մարդիկ, կը նշմարեմ թէ ամէն ինչով չափազանց կրօնասէր էք:
Then Paul stood up before the men of the city council and said, “Citizens of Athens, I see that you (are very religious/think that it is very important to worship many gods).
23 Քանի որ ես շրջելով ու ձեր պաշտամունքը զննելով՝ գտայ զոհասեղան մը, որուն վրայ գրուած էր. «Անծանօթ Աստուծոյն»: Ուստի ա՛ն՝ որմէ դուք կ՚ակնածիք առանց ճանչնալու, ես զա՛յն կը հռչակեմ ձեզի:
I [say that] because, while I was walking along and observing the objects [that represent different gods that] you worship, I even saw an altar that had these words [that someone had] carved [on it: THIS HONORS] THE GOD [THAT WE(exc)] DO NOT KNOW. So now I will tell you about [that God] whom you worship but you do not know.
24 Աստուած՝ որ ստեղծեց աշխարհը եւ անոր մէջ եղած բոլոր բաները, ի՛նք՝ որ Տէրն է երկինքի ու երկրի, ո՛չ կը բնակի ձեռակերտ տաճարներու մէջ,
He is the God who made the world and everything in it. Because he rules over all [beings in] heaven and [on] earth, he does not dwell in shrines that people have made.
25 ո՛չ ալ կը խնամուի մարդոց ձեռքով՝ իբր թէ որեւէ բանի կարօտ ըլլար. քանի որ ի՛նք կու տայ բոլորին կեանք, շունչ, եւ ամէն ինչ:
He does not need to have anything made for him by people [MTY] {to have people [MTY] make [MTY] anything for him}, because everything that exists belongs to him. He is the one who causes (us [(inc)]/all people) to live and breathe, and [he gives us] all the things [that we(inc) need].
26 Մէ՛կ արիւնէ ստեղծեց մարդոց բոլոր ազգերը՝ որպէսզի բնակին ամբողջ երկրի մակերեսին վրայ, ու սահմանեց նախապէս որոշուած ժամանակները եւ անոնց բնակարանի սահմանները՝ որ փնտռեն Տէրը,
[In the beginning], God created one couple, and from them God produced all (the ethnic groups/the nations) that now live everywhere on the earth. He also decided where each ethnic group of people should live and how long they should live [there].
27 ու թերեւս գտնեն զինք խարխափելով, թէպէտ մեզմէ իւրաքանչիւրէն ալ հեռու չէ:
He wanted people to realize that they need him. Then maybe they would seek him and find him. [God wants us to seek him], although he is [really] close [LIT] to each one of us.
28 Արդարեւ անո՛վ կ՚ապրինք, կը շարժինք եւ կանք, ինչպէս ձեր բանաստեղծներէն ոմանք ալ ըսին. “Քանի որ մենք անոր ցեղէն իսկ ենք”:
As someone has said, ‘[It is only] because he enables us that we [(inc)] live and move and do [what we do].’ And, as some of your own poets have said, ‘We [(inc)] are God’s children.’
29 Ուրեմն՝ Աստուծոյ ցեղէն ըլլալով՝ պէտք չէ կարծենք՝՝ թէ աստուածութիւնը նման է ոսկիի կամ արծաթի կամ քարի, քանդակուած մարդկային արուեստով ու երեւակայութեամբ՝՝:
Therefore, because we are God’s children [and can communicate like God does], we [(inc)] should not think that he is anything like an image [that people have made] of gold or silver or stone [which cannot communicate]. Those images are designed and skillfully made {People design and make those images}, [but they are not alive].
30 Եւ հիմա Աստուած, անտեսելով այս անգիտութեան ժամանակները, ամէնուրեք կը պատուիրէ բոլոր մարդոց՝ որ ապաշխարեն:
During the times when people did not know [what God wanted them to do], he did not [immediately] punish [them for what they did]. But now God commands all people everywhere to turn away from their evil behavior.
31 Որովհետեւ սահմանած է օր մը, երբ պիտի դատէ երկրագունդը արդարութեամբ՝ իր որոշած մարդուն միջոցով. եւ այս մասին հաւաստիք տուաւ բոլորին՝ մեռելներէն յարուցանելով զայն»:
[He tells us] that on a certain day that he has chosen he is going to judge [all of us(inc) people in] [MTY] the world. He has appointed a [certain] man to judge [us, and that man will judge each of us] fairly/justly. God has shown to all [people that he has appointed that man to judge everyone], because God (caused him to become alive again after he had died/raised him from the dead).”
32 Երբ լսեցին մեռելներու յարութեան մասին՝ ոմանք ծաղրեցին, իսկ ուրիշներ ըսին. «Այս մասին դարձեալ մտիկ պիտի ընենք քեզի»:
When the men of the council heard [Paul say] that ([a man] had become alive again after he had died/[someone] had been raised from the dead), some of them laughed scornfully. But others said, “We [(exc)] would like you [(sg)] to tell us more about this, some other time.”
33 Այսպէս Պօղոս մեկնեցաւ անոնց մէջէն:
After they said that, Paul left the council [meeting].
34 Սակայն քանի մը մարդիկ յարեցան իրեն, ու հաւատացին. անոնց մէջ էին Դիոնեսիոս Արիսպագացին, Դամարիս անունով կին մը, եւ իրենց հետ ուրիշներ:
However, some of the people there went along with Paul and became believers. Among those [who believed in Jesus] was a member of the council whose [name was] Dionysius. Also, an [important] woman whose name was Damaris and some other people [who had heard Paul’s message also believed in Jesus].
